خلاصة:
شرق شناسی یک «گفتمان» است؛ گفتمانی که در آن تمایز میان غرب و شرق، اساس هر نوع بحث و استدلالی می باشد. شرق شناسی بهعنوان یک نیروی خستگی ناپذیر فرهنگی و سیاسی، فرایند تولید و بازتولید شرق را امتداد بخشید و نقشی موثر در قوام و تکوین استعمار غربی ایفا کرد.برای محقق علاقهمند به حوزه اندیشه سیاسی اسلام و ایران است این پرسش شکل میگیرد که شرقیان آنگاه که از موضع استیلا با «دیگری» روبرو میشدند این سلطه یا غلبه به چه شکل و صورتی خود را در شناخت و تکوین تصور از دیگری نشان میداده است؟ و آیا مطالعات شرقیان درباره «دیگری»، مولفههای شرقشناسی غربیان را در خود دارد یا نه؟ در این مقاله با بررسی کتاب ماللهند اثر ابوریحان بیرونی نشان داده می شود که اکثر مولفه های نوع نگاه شرقشناسی بر اساس آنچه که ادوارد سعید برشمرده در این اثر غایب است. اگر این پژوهش در بررسی دیگر آثار شرقیان در باب «دیگری» امتداد یابد مبنایی برای نظریه «امتناع استعمارگری شرقیان» فراهم میگردد. در این مقاله از روش پژوهشی تطبیقی استفاده شده است
ملخص الجهاز:
ﺑﺮای ﻣﺤﻘﻖ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﺣـﻮزه اﻧﺪﯾﺸـﻪ ﺳﯿﺎﺳـﯽ اﺳـﻼم و اﯾـﺮان اﯾـﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﺷﺮﻗﯿﺎن آﻧﮕﺎه ﮐﻪ از ﻣﻮﺿﻊ اﺳﺘﯿﻼ ﺑﺎ »دﯾﮕﺮی« روﺑـﺮو ﻣـﯽﺷـﺪﻧﺪ اﯾـﻦ ﺳﻠﻄﻪ ﯾﺎ ﻏﻠﺒﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺷﮑﻞ و ﺻﻮرﺗﯽ ﺧﻮد را در ﺷـﻨﺎﺧﺖ و ﺗﮑـﻮﯾﻦ ﺗﺼـﻮر از دﯾﮕـﺮی ﻧﺸـﺎن ﻣﯽداده اﺳﺖ؟ و آﯾﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺷﺮﻗﯿﺎن درﺑﺎره »دﯾﮕﺮی«، ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﺷـﺮقﺷﻨﺎﺳـﯽ ﻏﺮﺑﯿـﺎن را در ﺧﻮد دارد ﯾﺎ ﻧﻪ؟ در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺘﺎب ﻣﺎﻟﻠﻬﻨﺪ اﺛﺮ اﺑﻮرﯾﺤﺎن ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﻧﺸﺎن داده ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐﻪ اﮐﺜﺮ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﻧﻮع ﻧﮕﺎه ﺷﺮقﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ادوارد ﺳﻌﯿﺪ ﺑﺮﺷـﻤﺮده در اﯾـﻦ اﺛـﺮ ﻏﺎﯾﺐ اﺳﺖ.
در ﻓﺼﻞ دوم ﮐﺘﺎب، ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﮕﺎه ﻫﻨﺪﯾﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﭘﺮدازد و ﻧﻈـﺮ ﺧـﻮاص و ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﺮﻫﻤﻦ را ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﮐﺘﺐ آﻧﺎن ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻧﻈـﺮ ﻋﺎﻣـﻪ ﻣـﺮدم ﻣـﯽرود: »ﭼﻮن از ﺧﻮاص ﻃﺒﻘﻪ ﻫﻨﺪ ﺑﮕﺬرﯾﻢ و ﺑﻪ ﻋﻮام آﻧﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ، اﻗـﻮال در ﻧـﺰد آﻧـﺎن ﻣﺨﺘﻠـﻒ و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺳﻤﺎﺟﺖ و ﭘﺎﻓﺸﺎری ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ«.
ﻫﻨﺪﯾﺎن را ﻋﺎدت ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﺮ ﭘﻮﺳﺖ و ﮐﺎﻏـﺬ و اﯾـﻦﻫـﺎ ﻧﯿﺴـﺖ و ﻫﻤـﯿﻦ اﻣـﺮ اﻧﺘﻘـﺎل داﻧـﺶ را ﺳﺨﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﺑﺮای آﻧﮑﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻫﻨﺪﯾﺎن در اﯾﻦ ﻋﺎدت ﺗﻨﻬﺎ ﻧﯿﺴـﺘﻨﺪ و ﻣﺒـﺎدا ﻧﻨﻮﺷـﺘﻦ ﻃﻌﻨﯽ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺳﻘﺮاط اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﺎه ﭘﺮﺳـﯿﺪن از ﻋﻠـﺖ ﺗـﺮک ﺗﺼـﻨﯿﻒ ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ: »ﻣﻦ ﻧﺎﻗﻞ داﻧﺎﯾﯽ از دلﻫﺎی آدﻣﯿﺎن زﻧﺪه ﺑﻪ ﭘﻮﺳﺖﻫﺎی ﻣﯿﺶ ﻣﺮده ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﺑﻮد!« ﻫﺮﭼﻨﺪ اﺷـﺎرهﻫـﺎی ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻨﺖﻫﺎی ﻧﮕﺎﺷـﺘﻦ در ﻧـﺰد ﻣﺴـﻠﻤﺎن و ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ اﮐـﺮم)ص( و ﺻـﻨﻌﺖ ﮐﺎﻏـﺬ ﭼﯿﻨﯿـﺎن و...