خلاصة:
نظریه علم دینی، یکی از پدیده های مهم جهان اسلام است که موافقان و منکرانی را پیدا کرده است. «محمدنقیب العطاس» یکی از موافقان و نظریه پردازان اسلامی سازی معرفت است. وی، نخست فلسفه و جهان بینی با محوریت قرآن و اعتقاد به مراتب و درجات وجود و وابستگی مطلق هستی به خداوند را سامان داد؛ سپس، ارتباط ناگسستنی انسان و جهان را بیان کرد و توضیح داد که انسان مهم ترین جزء هستی و موجودی جاودان است که بهترین هویت شناسی او در قرآن آمده است و بعد، معنا و مفهوم و غایت نظام آموزش و پرورش را تبیین کرد. درنظر العطاس، مقصود حقیقی از آموزش و پرورش، تحقق حقایق قرآن در وجود انسان است؛ ازاین رو فراگیری معارف و زبان قرآن، نخستین و مهم ترین بخش از الگوی آموزش و پرورش درنظر العطاس است. وی با تبیین حقیقت علم و ایمان و انسان و جایگاه انسان در هستی به پیوند علم با انسان و دین پرداخت و علم دینی را تفسیر کرد. عطاس با معرفی فرایند غربی سازی علوم به تبیین فرایند اسلامی سازی علوم پرداخت. فرایند غربی سازی علوم در تفکر عطاس عبارت است از:1. فرهنگ و تمدن غربی؛ 2. عناصر کلیدی علوم طبیعی؛ 3. انسانی و کاربردی غربی و فرایند اسلامی سازی علوم در این دیدگاه عبارت است از: 1. شناسایی عناصر کلیدی از علوم اسلامی؛ 2. جایگزینی عناصر کلیدی اسلامی با غربی؛ 3. ابتنای علوم طبیعی و کاربردی بر عناصراسلامی 4. اصلاح تنه علوم همسان با عناصر کلیدی اسلامی. این مقاله در پایان به آسیب شناسی نظریه «تهذیبی- تاسیسی» پرداخته است.
As a remarkable achievement of Islamic philosophy, the theory of
religious knowledge has had its opponents and proponents since its
conception. Seyyed Muhammad Naquib al-Attas is one of the proponents
and theoreticians of Islamization of knowledge. He, first, adapted
philosophy and worldview to the Quran, belief in the ranks of existence,
and absolute dependence of existence on God. He went on to shed light on
the unbreakable relation between human and the world, stating that human
is the most important part of existence and an immortal being whose nature
is best described in the Quran. Al-Attas, finally, defined the structure and
goals of an effective educational system. For him, the true goal of education
is to realize the truth of the Quran in human; therefore, the language and
knowledge of the Quran should constitute the most important part of
education. Moreover, al-Attas raised the issue of Westernization of
knowledge to clarify the Islamization of knowledge. In his belief,
Westernization of knowledge covers (a) Western culture and civilization (b)
key elements of natural sciences and (c) humanities and applied sciences. On
the other hand, Islamization of knowledge, according to al-Attas, requires
(a) recognizing the key elements of Islamic knowledge (b) replacing Western
key elements with Islamic ones (c) basing natural and applied sciences on
Islamic foundations and (d) revising these sciences in accordance with
Islamic elements.
ملخص الجهاز:
مقصـود از ایـن تعریـف، آگاهی از جوهر و درون ذات اشـیاء نیسـت؛ بلکـه مقصـود از آن، آگـاهی از أعـراض و صـفات چیزهـای محسوس و معقول و روابط و تمایزهای موجود میان آنهاست که انسان را بـر شـناخت اسـباب و علـل و موارد کاربرد هر کدام از امور محسوس و معقول توانا میسازد (همان، ص131)؛ به این شرط که انسان از حواس و عقل سلیم در درک حقایق برخوردار باشد (عطاس، 0231، ص 48) به عبارتدیگر، مقصود نقیب العطاس از شناخت، علمی است که درصدد شناسایی محیط و پدیدههای پیرامون انسان اسـت.
به ایـن دلیـل و بـرای ادای حق عدالت بهعنوان یک هدف، اسالم میان دو گونة از شناخت تمایز قایل شده اسـت و یکـی از آن دو را مخصوص دست یافتن به شناخت مقدمات اولی قرار داده که رسیدن آن برای هـر فـرد مسـلمان اجبـاری است و این که دومی میتواند به گونة نخستین انتقال پیدا کند و آن مخصوص کسانی اسـت کـه خـود را شایسته و موظف برای بهدست آوردن آن از لحاظ بهبود و پیشرفت شخصی میدانند» (همان، ص031) مراحل اسالمیسازی علوم العطاس برای تحقق علم دینی یا همان شناخت راستین، دو مرحله را تصویر کردهاست: مرحلـةنخسـت پاکسازی علوم از آلودگیهای تمدن غربی و مرحلة دوم غوطهورسازی علوم در مفاهیم کلیـدی فرهنـگ اسالم.