خلاصة:
کاوش در چیستی و چگونگی رابطه علم و دین و مدل سازی این رابطه هدف اصلی این مقاله است. دیدگاه هایی که درصدد تبیین رابطه علم و دین برآمده اند (دیدگاه های تمایز، تعارض، تلاقی و تایید، و دیدگاه مکملیت) هریک فقط به یک جنبه از این ارتباط پرداخته اند و همگی در این نقص سهیم اند که عمدتا بر جنبه های عملی و کاربردی تعامل میان علم و دین تاکید می کنند و مدل نظری مشخصی را، در خصوص رویارویی گزاره های علمی و گزاره های الاهیاتی و نحوه رابطه آن ها با یک دیگر، ارائه نمی دهند. در مسیر ارائه چنین مدلی و با نگاهی دقیق به دو مقوله علم و دین و به تبع آن، رابطه میان آن ها، می توان چهار رویکرد متمایز، هرچند مرتبط با هم، را در این خصوص از یک دیگر تمییز داد: رویکردهای هستی شناسانه، معرفت شناسانه، معناشناسانه، و تکوینی. در این مقاله ضمن تبیین رابطه علم و دین در دو حوزه هستی شناسی و معرفت شناسی، دو مدل در خصوص تبیین این رابطه در دو حوزه مذکور ارائه می شود. برای مدل سازی و تبیین رابطه هستی شناختی علم و دین، از نمای مکانیکی مولکول DNA بهره می گیریم و سپس مدل را بر اساس سه مفهوم حقایق دینی، حقایق طبیعی، و نقاط انطباق ارائه می کنیم؛ مدلی که برای تبیین رابطه معرفت شناختی گزاره های علمی و گزاره های الاهیاتی ارائه می شود بر مبنای تفکیک میان هسته سخت نظریات علمی و الاهیات دینی از کمربند محافظ آن ها استوار است. پس از ارائه مدل های مذکور، سعی می کنیم تا انسجام منطقی آن ها را نشان دهیم.
ملخص الجهاز:
"اﻟﺒﺘﻪ ﺟﺎی ﺷﮕﻔﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻼﺳﻔﻪ در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﻴﺎنرﺷﺘﻪای در زﻣﻴﻨﺔ ﻋﻠﻢ و دﻳﻦ ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻢﺗﺮ و در ﻋﻮض ﻣﺘﻜﻠﻤـﺎن و داﻧﺸـﻤﻨﺪان ﻃﺒﻴﻌـﻲ در آن ﻧﻘـﺶ ﺑﻴﺶﺗﺮی اﻳﻔﺎ ﻛﺮدهاﻧـﺪ (296 :0102 ,)Stenmark؛ از اﻳـﻦروﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺗـﺎﻛﻨﻮن ﭘـﻞﻫـﺎی ﻣﺴﺘﺤﻜﻤﻲ ﻣﻴﺎن دو ﺣﻮزة ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ و اﻻﻫﻴﺎت دﻳﻨﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ، اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی ﻓﻠﺴﻔﻲ در اﻳﺠﺎد ارﺗﺒﺎط ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻴﺎن دو ﺣﻮزة ﻋﻠﻢ و دﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎی ﺳﻠﺒﻲ و اﻳﺠﺎﺑﻲ زﻳﺮ را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ: 5,1 ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎی ﻋﻠﻤﻲ، ﺿﻤﻦ ﺣﻔﻆ ﻫﺴﺘﺔ ﻣﺮﻛﺰی و ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎی ﻛﻤﻜﻲ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﻣﺤـﺎﻓﻆ، ﻗﺎﺑـﻞ ﺟـﺮح و ﺗﻌـﺪﻳﻞ اﺳـﺖ؛ ﺑـﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﺎی ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦﻫﺎ ﻳﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ دﻳﮕـﺮی ﺑﺪﻫﻨـﺪ، در ﻋﻴﻦ اﻳﻦﻛﻪ ﻫﺴﺘﺔ ﻣﺮﻛﺰی آن ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋﻠﻤﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ.
ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی ﻋﻠﻢ و دﻳﻦ، ﺳﺎل دوم، ﺷﻤﺎرة دوم، ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن 0931 ﻣﺪﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮای ﺗﺒﻴﻴﻦ راﺑﻄﺔ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻋﻠﻢ و دﻳﻦ اراﺋﻪ ﻛﺮدﻳﻢ، ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎی ﺗﻔﻜﻴـﻚ ﻣﻴﺎن ﻫﺴﺘﺔ ﺳﺨﺖ ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋﻠﻤﻲ از ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻫﺎی ﻛﻤﻜﻲ، ﺷـﺮاﻳﻂ اوﻟﻴـﻪ، ﭘـﻴﺶﻓـﺮضﻫـﺎ، ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻓﻠﺴﻔﻲ آن، و ﻏﻴﺮه از ﻳﻚ ﺳﻮ، و از ﺳﻮی دﻳﮕﺮ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﻴﺎن ﻫﺴﺘﺔ ﺳـﺨﺖ اﻻﻫﻴـﺎت ﻳﻚ دﻳﻦ از ﻣﻨﺎﺳﻚ، ﺷﻌﺎﺋﺮ دﻳﻨﻲ، روﻳﻜﺮدﻫﺎی ﻛﻼﻣﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻋﺘﻘﺎدی آن دﻳﻦ، و ﻏﻴﺮه اﺳﺘﻮار اﺳﺖ."