خلاصة:
یکی از چالش برانگیزترین مسائل مطرح در حوزه مباحث دین شناسی و خصوصا فلسفه دین تعریف مفهوم دین و دست یابی به مولفه های اصلی آن است. این مقاله پس از طرح تعریفی از دین، به نقد و تحلیل آن و بررسی نقاط قوت و ضعف آن خواهد پرداخت. توجه به سه حوزه «اعتقادات»، «اعمال»، و «احساسات»، در میان نیازها و توانایی های وجودی انسان، از امتیازات تعریف فوق و لازمه اصل جامعیت در تعریف است، اما تلاش برای حل مشکل تعریف دین حاصلی درپی نخواهد داشت مگر این که موارد زیر که از کاستی ها و موانع نظری تعریف مفهوم دین دانسته می شوند، ازمیان برداشته شوند: 1. دست یابی به حداقل مشترکات بین ادیان؛ 2. ابهام در تبیین عناصر اصلی تعریف؛ 3. شمولیت کل یک تعریف در حد عدم مانعیت آن؛ و 4. عدم احتساب وجود منفرد در تعریف دین. درنهایت ضرورت وجود یک «نگاه سیستمی» در تعریف این واژه را هم باید از مشکلات و چالش های این امر دانست و باید با در نظرداشتن آداب و شرایط علمی و روش مند به آن نگریست. مقاله درپایان ما را به سمت تامل در تعریف دیگری از مفهوم دین سوق می دهد تا از این طریق راهی به سوی تحلیل مولفه های مفهومی دین بگشاید.
ملخص الجهاز:
comتاریخ دریافت: 12/7/1391، تاریخ پذیرش: 10/8/1391 میتوان با استناد به نقاط مشترک ادیان عمل کرد؟ در این راستا چه ملاکهایی را باید برای این تعریف درنظر داشت؟ آیا حل و بحث این مسئله صرفا در دایرة مباحث دینشناسی و بهویژه مباحث فلسفة دین، مقدور است یا برای رهایی از آشفتگی در تعاریف گونهگون و متناقض و ابهام مفهومی موجود در این تعاریف، باید به وضع قواعد و اصولی در دایرة مباحث زبانشناسی روی آورد؟ البته این چالش فقط منحصر به واژة «مفهوم دین» نیست، بلکه بسیاری مفاهیم کلی دیگر نیز با این مشکل روبهرو هستند و شاید بتوان گفت بسیاری مفاهیم مادر در عرصة علوم انسانی چنیناند؛ اگر بپذیریم «بازیهای مفهومی» 17 در این عرصه نقش فوقالعادهای در چیستی و چرایی علوم انسانی دارند، شاید بیراهه نرفته باشیم.
5. 2 ضرورت نگاه سیستمی در تعریف از مشکلات روشی تعریف فوق، عدم نگاه سیستمی (سامانهای) به تعریف دین و مؤلفههای سازندة مفهوم آن است؛ چراکه هر تعریف جامع و مانعی باید توأمان دو خصوصیت را داشته باشد: - اولا، به همة مؤلفههای اصلی واژه و مفهوم مورد نظر توجه داشته باشد؛ یعنی به رصد تمامی عناصر یا عواملی که در تصویرسازی آن مفهوم مؤثر است بپردازد و از نگرش تکبعدی پرهیز کند؛ پیتر آلستون نیز نگرش تکبعدی را یکی از کاستیهای مطرح در تعاریف مربوط به دین قلمداد میکند و محدودکردن دین به اعتقاد، احساس، مراسم، یا فعالیت اخلاقی را برای بیان ماهیت پیچیدة دین، که تمام این صور فعالیت انسانی را دربر میگیرد، کافی نمیداند (سالاریفر و دیگران، 1384: 106).