خلاصة:
این مقاله با پذیرش رخداد رشد علمی در دوره طلایی اسلامی-ایرانی و به ویژه سال های 500-130 هجری می کوشد با نگاهی جامعه شناسی این رخداد را بفهمد و تبیین کند. فهم رشد علمی، در واقع، به معنای شناخت فرایندهای شکل گیری عناصر مختلف معرفت علمی و به طور خاص روش شناسی تجربی است. این مطالعه، به تفکیک انواع رویکردهای شناخت عقلانی در آن دوره می پردازد و از آن میان، بر علوم تجربی تاکید می کند. چارچوب نظری بر مبنای نظریات جامعه شناسی علم در مورد نفوذ فرهنگ در علم و به ویژه جامعه شناسی تفهمی علم در سنت وبر و مرتون فراهم آمده است. این چارچوب، امکان شناخت عوامل فرهنگی درونی را، فراتر از تبادلات فرهنگی و انتقال علم از بیرون، فراهم می سازد. این مطالعه، با بررسی متون علوم طبیعی و علوم انسانی در آن دوره نشان می دهد که چگونه روش شناسی تجربی دانش ها و از جمله دانش های تاریخی، جغرافیایی و مردم شناسی از تفسیر اجتماعی از مذهب نبوی و به طور خاص، از عناصر فرهنگی تعلق، تسویه و تعارف در اخلاقیات شعوبیه تاثیر پذیرفته است.
ملخص الجهاز:
"این مطالعه ، با بررسی متون علوم طبیعی و علوم انسانی در آن دوره نشان مـی دهـد کـه چگونه روش شناسی تجربی دانش ها و از جمله دانش هـای تـاریخی ، جغرافیـایی و مـردم شناسـی از تفسیر اجتماعی از مذهب نبوی و به طور خاص، از عناصر فرهنگی تعلق ، تسویه و تعارف در اخلاقیات شعوبیه تاثیر پذیرفته است .
بنابراین سوالات تحقیق را می توان به صورت زیر تدوین کرد: • رشد روششناسی تجربی با سازمان اجتمـاعی اسـلام و منظومـه ی فرهنگـی آن چـه روابطی داشت ؟ • عناصر متمایز الگوی تجربی چگونه توسط سازمان اجتمـاعی و هنجارهـای اخلاقـی متناظر آن توضیح داده می شوند؟ براساس فرضیه ی عمومی این مطالعـه ، الگـوی تجربـی علـم در دورهی اسـلامی ، متـأثر از اخلاقیات اجتماعی اسلام بوده است و ارزش های اخلاقـی اسـلام را مـی تـوان عامـل فکـری توسعة روششناسی تجربی تلقی کرد.
ترکیب نظریه و تجربه (دریافت ربط تجربی نظریه های انتزاعی ) برخی از مورخین علم ، در بهترین حالت ، تنها فـضیلت علـوم دورة اسـلامی را انطبـاق دانـش یونانی با عمل دانسته اند و نه پیشبرد نظری دانش و ارائه دیدگاههـای مـستقل و ابـداع فکـری ((برتراند راسل ، ١٣٦٠: ٣٧-٤٠) و (حکیمی ، ١٣٦٨)) ولی مفهومی که از روششناسـی علمـی در این بخش ارائه می شود، ویژگی تجربی – کاربردی علوم دوره ی اسلامی را مـی پـذیرد و در عین حال، پیوستگی آن را با جنبه های نظری به گونه ای متفاوت توضیح می دهد."