خلاصة:
بسیاری از تهدیدات مطرح علیه جوامع بشری از مسائل زیست محیطی سرچشمه می گیرند. این تهدیدات، هرچند ظاهری غیرامنیتی داشته و صرفا تهدیداتی طبیعی جلوه می نمایند، لیکن در عمل امنیت جامعه و در نتیجه امنیت ملی کشورهای محل وقوع را تحت تاثیر قرار داده و گاهی آثار و تبعات بسیار بیشتر و چشمگیرتری از جنگ ها را به همراه می آورند. شناخت چالش های ناشی از تاثیر مسائل زیست محیطی بر جغرافیای طبیعی و انسانی کشورها و به تبع آن تسری و تاثیرگذاری این آثار بر جغرافیای امنیتی و سیاسی آنها، مسئله اصلی است که مورد توجه این مقاله می باشد. متن حاضر با هدف «تبیین ضرورت طرح مسائل زیست محیطی با سیاستگذاری امنیت ملی» درصدد پاسخ گوئی به سئوالات اصلی خود مبنی بر این که «مسائل زیست محیطی چه نقشی در امنیت ملی دارند؟» و «چرا باید در سیاستگذاری امنیت ملی به مسائل زیست محیطی توجه شود؟» می باشد. این نوشته با استفاده از تحقیقات کتابخانه ای برای جمع آوری اطلاعات و روش تحلیل محتوا برای تحلیل داده های جمع آوری شده و ژرف نگری و دستیابی به دیدگاه های جدید، فرضیه خود را به بوته آزمون گذاشته و به این فرجام رسیده است که «آثار و تبعات تحولات زیست محیطی در هیچ مرز فیزیکی نیز توقف نخواهد کرد. به روند گسترش خود ادامه داده و زنجیره وار تمام ابعاد حیات جوامع بشری را متاثر ساخته و به صورت دومینو وار تمام نقاط جهان را تحت تاثیر قرار خواهند داد. لذا توجه به حوزه مسائل امنیت ملی در حوزه محیط زیست، نوعی آینده نگرانه بوده و محدود نمودن افق دید به منطقه سرزمینی خویش و افق زمانی چند سال، مانع از دیدن ارزش های افزوده ناشی از توجه به مباحث ناشی از مسائل زیست محیطی در آینده خواهد شد. و با توجه به این که براساس سند چشم انداز، ج.ا.ا بایستی در افق 1404 در جایگاه نخست منطقه در تمام حوزه ها قرار گیرد، این امر محقق نخواهد گردید مگر با آینده نگری منطقی و واقعی، برنامه ریزی علمی، انتخاب بهترین راه کارها و اجتناب از شعارزدگی».
ملخص الجهاز:
از لحاظ سنتي ، به تهديدات زيست محيطي به گونه اي نگريسته مي شد که گويا اتفاقي هستند و بندرت رخ مي دهند و بخشي از شرايط طبيعي زندگي اند و بيشتر از آنکه بتوانند در دستور کار امنيت ملي قرار گيرند، به سرنوشت مربوط هستند» (بوزان ،١٣٧٨،ص ٤٥) ولي مطرح شدن مسائل محيط زيست در دهه هاي اخير موجب افزايش توان نقش آفريني تشکل ها، گروه ها و احزاب طرفدار محيط زيست گرديده و با برگزاري بيش از١٨٠کنفرانس بين المللي ، به ويژه کنفرانس استکهلم در سال ١٩٧٢ميلادي از سوي سازمان ملل متحد بوده که منجر به مطرح شدن قواعدي براي حفاظت محيط زيست در قالب اصول ٢٦گانه گرديد و کنفرانس ريو دوژانيرو در سال ١٩٩٢ميلادي که با حضور سران ١٢٦کشور برگزار شد و از جمله مصوبات آن مي توان به اين بند اشاره نمود که «استفاده دولت ها از خاک کشور خود نبايد به گونه اي باشد که به کشورهاي ديگر آسيب وارد رساند» و انعقاد حدود ٢٨٠معاهده ، موافقت نامه و پروتکل بين المللي و منطقه اي در زمينه حفاظت از محيط زيست و مسائل مربوط به آن که در سراسر جهان بين دولت هاي مختلف منعقد شده ، دامنه الزامات و تعهدات دولت ها در زمينه مسائل زيست محيطي در برخي موارد فراتر از چنين الزامات و تعهداتي در حوزه هاي اقتصادي ، اجتماعي و يا نظامي شده و به تبع بروز چنين وضعيتي امنيت زيست - محيطي به عنوان يکي از شاخه هاي مباحث امنيتي مطرح گرديده است .