خلاصة:
حزب ملل اسلامی یکی از پیشگامان مبارزة مسلحانه با ایدئولوژی اسلامی است.
این حزب که هدفش ارائة برداشتی روشنفکرانه از اسلام و مبارزه بود ــ علی‌رغم کوتاه
بودن زمان حیاتش ــ تأثیر ماندگاری بر جریانهای سیاسی اسلامی بجا گذاشت. این مقاله
درصدد است تا دیدگاهها و اندیشه‌های حزب را در دو وجه سلبی و ایجابی تحلیل نماید.
در وجه سلبی به نقد نظامهای حکومتی موجود (سلطنت و جمهوری)، نقد مکاتب و
ایدئولوژیهای سیاسی معاصر (سرمایه‌داری، سوسیالیسم و ناسیونالیسم) و نقد استعماری
غرب پرداخته و در وجه ایجابی نیز حکومت اسلامی را بهترین نظام اجتماعی معرفی می‌کند
و اسلام را یگانه راه ترقی و تعالی، برقراری عدالت اجتماعی و نجات از استعمار و ظلم
می‌داند و مدعی است مسلمانان تا زمانی که به تعالیم اصیل قرآن روی نیاورند، اسیر
حکام جور، استعمار و عقب ماندگی خواهند بود.[2]
ملخص الجهاز:
"در وجه سلبی به نقد نظامهای حکومتی موجود (سلطنت و جمهوری)، نقد مکاتب و ایدئولوژیهای سیاسی معاصر (سرمایه‌داری، سوسیالیسم و ناسیونالیسم) و نقد استعماری غرب پرداخته و در وجه ایجابی نیز حکومت اسلامی را بهترین نظام اجتماعی معرفی می‌کند و اسلام را یگانه راه ترقی و تعالی، برقراری عدالت اجتماعی و نجات از استعمار و ظلم می‌داند و مدعی است مسلمانان تا زمانی که به تعالیم اصیل قرآن روی نیاورند، اسیر حکام جور، استعمار و عقب ماندگی خواهند بود.
در انقلاب غزل، داستانهای عشقی، اشعاری که حس بی‌علاقگی نسبت به امور اجتماعی را تقویت می‌کند و مردم را تخدیر می‌نماید از قبیل اشعار عرفا و صوفیانه و غیره که مسلما دست استعمارگران در انتشار این [گونه ادبیات] ارتجاعی فرقه صوفیانه دخالت داشته و دارد، اینها کلا باید از بین برود و از همه مهمتر اشعاری که حس ملیت‌پرستی را به‌وجود می‌آورد، گفته شود از قبیل اشعار شاهنامة فردوسی این اشعاری که مدح سلاطین جنایتکار، سلاطین ضد اسلام و [سلاطینی که] با اسلام جنگیدند، گفته شده است [نشریة خلق ش 6: 8].
به جای اینکه قرآن مظهر پیشرفت و ترقی شناخته شود و عامل وحدت قلمداد گردد و به ریسمان محکم الهی تمسک جویند، زیرا تعالیم قرآن برابری، برادری، صلح جهانی را نوید داده، به اندیشه‌های بی‌مایة و سراپا خرافی ملی‌گرایی مبتنی بر باستان‌گرایی روی کرده‌اند و: تا زمانی که مسلمانان نسبت به اسلام و انقلاب جهانی و بالاخره نسبت به ساختمان با عظمت انقلاب اسلامی بی‌اعتنایی کنند همیشه باید منتظر توسعة این‌گونه توطئه‌های استعماری بود چون استعمارگران همیشه در پی نقطه ضعف ملل دیگر هستند و مسلما چند دستگی مسلمانان و بی‌اعتنایی آنان نسبت به اسلام بزرگترین نقطه‌ضعف به شمار می‌رود."
(
, 
, 
)
