خلاصة:
در تعیین ارش و تقلیل ثمن، در قانون مدنی ایران و کنوانسیون بیع بینالمللی 1980 وین تقریبا به یکسان ارجاع امر به کارشناس پذیرفته شده است و با تعیین نسبت قیمت صحیح به معیب از سوی کارشناس، به همان نسبت از ثمن تقلیل مییابد. علاوه بر این، در صورت اعتراض به نظر کارشناس واحد و ارجاع امر به کارشناس دیگر یا هیات کارشناسان، قانون مدنی ایران، بر خلاف سکوت کنوانسیون، در مادهی 428 در تعیین ارش برای تقلیل ثمن، حد وسط قیمت¬های ابرازی از سوی کارشناسان متعدد را معتبر دانسته است. این حکم به تبع فقه امامیه با روش جاری محاکم در ارجاع امر به کارشناس واحد و در فرض قبول اعتراض، ارجاع امر به هیات کارشناسان و نادیده گرفتن نظر کارشناس یا کارشناسان قبلی، متفاوت است و محاکم عملا توجهی به حکم این ماده نمینمایند و تا کنون بحث آن در دکترین و رویهی قضایی مغفول بوده است. مبنای فقه امامیه که در قانون مدنی ایران آمده است، بر اساس قبول قول به تنصیف میباشد که با جمع بینهها و حقین، روشی مبتنی بر منطق ریاضی است و در فرض اشتباه یا غرض ورزی برخی از کارشناسان، این روش مانع از تاثیر منفی و یا تضییع حق طرف مقابل یا نادیده گرفتن نظر کارشناسی که به نفع او است، خواهد بود.
ملخص الجهاز:
"sennaH,sinisekraM lisaB riS-793 p,1991,dlonnoh nhoJ( )815,6002,notsnhoJ sugnA,htarebnU 2-تقلیل ثمن در فرض اختلاف نظر کارشناسان در حقوق داخلی و فقه امامیه اگر پس از اعلام نظر کارشناس واحد،بین بایع و مشتری اتفاق نظر حاصل نشود و در نتیجه تعیین ارش به کارشناسان متعدد ارجاع شود و دو یا چند نظر کارشناسی فراهم گردد و بنای دادرس بر تعیین ارس با وجود چند نظر کارشناسی باشد،با عنایت به اینکه قول هر کارشناس دلیل و بینهای به نفع یکی از طرفین است،ازاینرو در فقه امامیه،در این خصوص احتمالات ذیل قابل طرح دانسته شده است:(مرتضی انصاری، 1422،ص 404) یک-بینهی اقل مقدم است،چون اصل،عدم اشتغال ذمه به اکثر و برائت از آن است.
برخی از محشین مکاسب نیز روش بینا بینی اختیار کردهاند به این معنی که ابتدا به روش ریاضی جدید،جمع بین دو نسبت معیب به صحیح(مربوط به دو کارشناس)را محاسبه نمودهاند،اما به جای آنکه این جمع را تقسیم بر تعداد نظر کارشناسان(تقسیم بر 2)یا در صورت زیادتر بودن کارشناسان حسب مورد به سه یا چهار تقسیم یا به عبارت دیگر بر یک دوم یا یک سوم یا یک چهارم ضرب نمایند،مستقیما مثل نظر شیخ انصاری به اجمال ارش را محاسبه نمودهاند.
مضافا اینکه اگر بنابر پذیرش منطق ریاضی حاکم بر قضیه بوده باشد،این امکان وجود دارد که اعضای هیأت کارشناسی نیز هریک نظر خود را اعلام و میانگین نسبت نظر آنها محاسبه گردد و به همین ترتیب به جای حذف نظر کارشناس اول،میانگین مجموع همه نظرات را در تعیین نهایی ارش دخالت دهیم و در واقع معنی واقعی جمع بین بینات و یا جمع بین حقین(به عبارت دقیقتر جمع بین ادلهی حقین)با این روش حاصل خواهد شد و حذف یک نظر کاملا امری خلاف و ناصواب خواهد بود."