خلاصة:
ابرناکی و بارش از مهمترین ویژگیهای اقلیمی سواحل جنوبی خزر محسوب میشود. گستردگی دریای خزر در راستای عرض جغرافیایی در شمال ایران، وجود رشته کوه بلند البرز در جنوب، در زمان عبور سامانههای چرخندی مهاجر و استقرار الگوهای همدید واچرخندی شمالی، شرایط مناسبی را برای رخداد رویدادهای بارشی سنگینتر سواحل جنوبی خزر فراهم میکنند. هدف از این تحقیق، بررسی ساز و کار جوی- دریایی خزر در ایجاد گروههای بارشی سنگین و فوق سنگین همرفت و غیر همرفت سواحل جنوبی آن، با استفاده از اثر مستقل و متقابل دمای سطح دریا و دمای هوای 2 متری است. بر اساس بارش روزانه هفت ایستگاه همدید شمال ایران در سالهای1360 تا 1383، پایگاه داده رویدادهای بارشی سواحل جنوبی خزر تشکیل و با در نظر گرفتن 25 و50 درصد احتمال وقوع رخداد آنها، رویدادهای بارشی فوقسنگین و سنگین منطقه، آماده شد. در هردو گروه بارشی، با استفاده از شناسه همدید ابرهای پایین، بارشهای همرفت و غیرهمرفت تفکیک شدند و متغیرهای بیشینه، میانگین و سطح فراگیری منطقهای رویدادهای بارشی سنگینتر سواحل جنوبی خزر، پس از ترسیم نقشههای روزانه همبارش منطقه در هر کدام از چهار گروه بارشی سنگین و فوق سنگین همرفت و غیر همرفت، محاسبه شد. ازسوی دیگر، دادههای روزانه دمای سطح دریا و دادههای6 ساعته دمای هوای 2 متری دریای خزر در همین دوره زمانی برای 719 نقطه روی دریای خزر با فواصل 0.25 درجه از سایتهای www.ncdc.noaa.gov وwww.dss.ucar.edu استخراج شد. میانگین تفاوت بین دمای هوای 2 متری و دمای سطح دریا در روزهای مورد بررسی روی دریای خزر، به عنوان شاخص دریافت فعالانه رطوبت به دست آمد و روابط بین این شاخص، دمای سطح دریا و بارشهای سنگینتر منطقه بررسی شد. نتایج نشان میدهد که در ساز و کار جوی - دریایی، وجود سه شرط اصلی برای ایجاد بارشهای سنگین و فوق سنگین منطقه الزامی است. این شرایط عبارتند از: افزایش تدریجی دمای سطح دریا همراه با آرایش مناسب از شمال تا جنوب، افزایش میانگین دمای سطح دریا و افزایش اختلاف میانگین دمای هوای 2متری و دمای سطح دریای خزر (شاخص دریافت رطوبت). این شاخص که مهمترین عامل محسوب میشود، در گروه بارشی فوق سنگین کمتر از سنگین و در بارشهای غیر همرفت کمتر از همرفت است.
ملخص الجهاز:
"این پژوهش ضمن شناخت انواع ابرهای پایین و جداسازی ابرهای پوششی و جوششی در رویدادهای بارشی سنگین و فوق سنگین سواحل جنوبی خزر، تلاش میکند نقش دمای سطح دریا و دمای هوای 2متری را در شروع فصل بارش و ایجاد بارشهای سنگین و فوق سنگین همرفت و غیرهمرفت منطقه نشان دهد و به درک درست شرایط به وجود آورنده رخداد این نوع بارشها و تحلیل مناسب شرایط ترمودینامیک جو و دریا کمک کند.
با توجه به دمای سطح دریا، آرایش مناسب شیو دمای سطح دریا از شمال تا جنوب و موقعیت مکانی مناسب سامانههای همدید منطقه، به ویژه پرفشارهای اروپایی مستقر در اطراف دریای سیاه و خزر وپرفشار آسیایی یا سیبری و نیز قدرت فشاری کافی این سامانهها در انتقال هوای سرد عرضهای بالایی از روی دریا به عرضهای پایینی، توده هوای عبوری با جذب رطوبت کافی و صعود ترمودینامیکی، شرایط لازم برای ایجاد بارشهای سنگینتر منطقه را از ماه شهریور(سپتامبر) خواهد داشت.
با وجود کم شدن دمای سطح دریا نسبت به فصول بهار و تابستان (در سواحل جنوبی، بین 4 تا 6 درجه سانیگراد کمتراز فصول قبل میشود)، اما به دلیل کفایت این دما برای جذب رطوبت، آرایش بسیار خوب شیو دمای سطح دریا از شمال تا جنوب دریا، شرایط مناسب سامانههای همدید، به ویژه پرفشارهای اروپایی و آسیایی از نظر موقعیت جغرافیایی در شمال، شمال شرق و شمال غرب دریای خزر و نیز فشار مناسب هسته مرکزی در انتقال هوای سرد عرضهای شمالیتر به روی دریا و فرصت کافی این هوا در عبور از بخشهای بیشتری از دریا و دریافت بیشتری از رطوبت، همه میتواند به ایجاد ناپایداری، تشکیل ابر و رخداد بارشی سنگینتر در این فصل، به ویژه ماه مهر بینجامد."