خلاصة:
مقاله « سیاستهای دینی مغولان و تأثیر آن بر ادیان و مذاهب؛ مطالعه موردی شیعیان ایران» در پی آن است تا با نگاهی تاریخی - تحلیلی ضمن بررسی نگرش سیاسی مذهبی مغولان و با در نظر گرفتن تسامح مذهبی که از سوی این قوم صحرا نورد در ایران، به اجرا درآمد وضعیت سیاسی، اجتماعی و مذهبی شیعه در این برهه از تاریخ ایران را مورد مداقه قرار داده و مشخص گرداند سیاست تسامح مذهبی مغولان که تمامی ادیان و مذاهب موجود در ایران را از خود متأثر ساخته بود، چه سرنوشتی را برای شیعه و شیعیان به ارمغان آورده و چگونه موجب گردید که دانشمندان شیعی و بزرگان تشیع با استفاده از فضای به وجود آمده زمینههای قدرتیابی شیعه در مقابل مذهب رسمی تسنن و ایجاد زمینههای لازم برای استقرار یک حکومت شیعی در ایران را فراهم نمایند.
ملخص الجهاز:
"ذکر این نکته ضروری است که تصوف در دوره اموی و عباسی پیوسته در معرض فشار دین داران مسلط و دستگاههای سیاسی بود ، لیکن ، در زمان مغولان با توجه به تسامح دینی آنها صوفیان و اصحاب خانقاهها و زاویه ها نیز توسعه یافتند.
توجه و اعتقاد همه فرق شیعه بر برتری علی(ع) و وجود معنویت خاص در امامان و نیز اعتقاد به مهدویت و آمدن نجات بخش عالم کامل (الشیبی ، 1387 ، 54 ) در کنار ترویج زهد و بی علاقگی به دنیا و بعلاوه ادبیات مردم گرایانه و ظلم ستیز و موضوعات دیگری مانند عبادت ، ذکر ، خلوص و ایثار، جریان صوفیه را در بیشتر مواضع اجتماعی این دوره در کنار شیعیان قرار داد و مؤلفان کتب صوفیه به نام شیعیان علوی اشاره دارند که در زمره صوفیان محسوب و یا در زمره اولیاء الهی و نام آوران عرفان ذکر شده اند ( همان، 65 ).
ذکر این نکته ضروری است که آغاز کنندگان قیام از مریدان شیخ خلیفه و شاگرد وی شیخ حسن جوری بودند که به نوعی می توان گفت در اثر سیاست های دینی مغولان از دل مکتب صوفیه و بهره گیری از تعالیم شیعه رشد یافته و رهبری مذهبی جماعتی را عهده دار شده بودند.
در نتیجه می توان گفت حمله مغولان به ایران اگرچه با ناملایمات و ددمنشی هایی همراه بود اما باعث شد، مردم ایران به رهبری عالمانی فرهیخته و نیز با استفاده از فرصت پیش آمده در دوران مغول و عصر ایلخانی، اندیشه های متعالی خود را پرورش داده و قدرت شان را در ایران افزایش دهند."