خلاصة:
تفسیر المیزان تالیف استاد علامه سید محمدحسین طباطبائی، دارای سه ویژگی عمده است که آن را در بین تفاسیر شیعه و اهل سنت ممتاز ساخته است: خلوص، جامعیت و ابتکار. ویژگی «خلوص» پیشتر توسط نگارنده تشریح شده است و بیان ابتکارات علامه در تفسیر قرآن موضوع چندین مقاله دیگر تواند بود. اما «جامعیت» بر حسب نگاه این مقاله دو جنبه دارد: جامعیت محتوا و جامعیت منابع که هریک جداگانه همراه با شواهد کافی توضیح داده شده است و نظریات بدیع و کم سابقه ای در این تفسیر پیرامون موضوعات مهم تفسیری و مسائل خاص قرآنی ابتکاری که توسط مولف آن ارائه شده است. نمونه های این ویژگی به لحاظ تنوع مسائل و موضوعات فراوانند که برخی از آنها در وسع این مقاله آورده شده است
ملخص الجهاز:
نکتۀ شگفت دیگر در ایـن بـاب آن اسـت که قرآن در یک محدودة زمانی و مکانی کوچک نازل شده است و این ادعا را مطـرح کـرده اسـت و چنانچه کسانی در آن زمان و مکان داعیۀ مبارزه داشتند، فقط می توانستند چند نفری در گوشـه ای جمع شوند و تبادل نظر کنند، ولی می دانیم که این دعوت مخصوص آن زمان و مکان نبـوده ، بلکـه هم اکنون تا پایان فرضی و نامعلوم زمان و برای همۀ مکان ها نیز ادامه دارد و این در حالی است کـه امروز شرایط ادبی و فرهنگی جهان ـ و از جمله جهان عرب ـ عوض شده است و امکانات ادیبـان بـا آن زمان قابل مقایسه نیست و همۀ دنیا با هم مرتبط گشته است و می توان به راحتـی همدسـتیابی کرد و یک نظیر احتمالی پیشنهادی را در لحظه ای برای تمام صاحب نظران مدعی مخابره کـرد و از آنان استمداد جست و به تعبیر قرآن ، «مظاهرت » و پشتیبانی طلب کرد و نیز بر عـدد مخالفـان بـه نسبت افزایش عدد افراد بشر افزوده شده است و این مخالفان با انگیزه هـای مختلـف در تمـام دنیـا منتشر هستند و برخی کار را از مخالفت گذرانـده بـه دشـمنی کشـانده انـد و بـه سـوزاندن رسـمی نسخه های قرآن اندیشیده اند و آن را به طور علنی اعلام کرده اند و آنگاه به خاطر طغیـان مسـلمانان مجبور به عقب نشینی شده اند، ولی با همۀ این امکانات و با این شرایط مهیا و مناسب هنـوز نظیـری برای قرآن ادعا و اعلام نشده است و چنین پدیده ای روی ننموده است و قرآن نیز با قاطعیت تمام و اعتماد به نفس کامل و بینظیر خود همچنان مبارز میطلبد.
یادآوری مـی شـود کـه مباحـث تـاریخی المیـزان ، پیرامـون مطالب تاریخی قرآن و به ویژه تاریخ پیامبران و اقوام و پیروان و مخالفان آنان ، از جمله تـاریخ دوران بعثت پیامبر اسلام (ص ) است و از منابع مربوط به ایـن موضـوعات ، از قبیـل قصـه هـای پیـامبران ، کتاب های ادیان گذشته و دائرةالمعارف ها استفاده شده است ، ولی تحقیق تاریخی مستقیم پیرامـون این مباحث در المیزان صورت نگرفته است .
(
, 
, 
)
