خلاصة:
پس از آنکه فلسفه مشایی با اندیشه های فلسفی ابـن سـینا بـه اوج خـود رسـید روزگـاری نسبتا طولانی در میان دانش پژوهان و رهپویان علم مرجعیت خود را حفظ کرد. با روی کـار آمـدن فخرالدین محمد بن رازی و در پی او، شاگردانش فلسفة مشایی مورد انتقادهای جدی قرار گرفت . تا اینکه خواجه نصیرالدین طوسی بار دیگر به احیای فلسفة مشایی پرداخت و با نگرش تـازهای کـه در مباحث فلسفه گشود منجر شد که فلسفة نظری به سمت اخـلاق عملـی ـ فلسـفة عملـی بـا درون مایة اخلاقی ـ سوق پیدا کند. کتاب اخلاق ناصـری طوسـی کـه در برگیرنـدة حکمـت عملـی ـ اخـلاق، تـدبیر منـزل و سیاست مدن ـ است اگر چه در مقالة اول ـ تهذیب الاخلاق ـ متاثر از اخلاق مسکویه بوده است اما با افزودن دو بخش دیگر ـ تدبیر منزل و سیاست مدن ـ نه تنها در آن زمان ـ حملة مغول ــ توانسـت جایگاه مهمی در به خدمت گرفتن این قوم وحشی بازی کند بلکه به مثابه رسالة عملی بـا توجـه بـه سازگاری آن با مبانی ـ ایرانی اسلامی ـ همچنان اهمیت خود را حفـظ کـرده اسـت و مـی توانـد بـا بازنگری جدی آن، رهیافت های مهمی را در خدمت اهل فن قرار دهد.
ملخص الجهاز:
"کتاب اخلاق ناصـری طوسـی کـه در برگیرنـدة حکمـت عملـی ـ اخـلاق، تـدبیر منـزل و سیاست مدن ـ است اگر چه در مقالة اول ـ تهذیب الاخلاق ـ متأثر از اخلاق مسکویه بوده است اما با افزودن دو بخش دیگر ـ تدبیر منزل و سیاست مدن ـ نه تنها در آن زمان ـ حملة مغول ــ توانسـت جایگاه مهمی در به خدمت گرفتن این قوم وحشی بازی کند بلکه به مثابه رسالة عملی بـا توجـه بـه سازگاری آن با مبانی ـ ایرانی اسلامی ـ همچنان اهمیت خود را حفـظ کـرده اسـت و مـی توانـد بـا بازنگری جدی آن، رهیافت های مهمی را در خدمت اهل فن قرار دهد.
البته نه صرف تقلیـد، و در دو باب دیگر ـ تدبیر منزل و سیاست مدن ـ که بنا به گفتة طوسی جنبه های مهمی از مباحث حکمت عملی است و نباید آنرا نادیده گرفت بر سبیل ابن سینا و فارابی گام نهـاده اسـت «و تنها افزودن دو بخش ، که حکمت عملی را به تفصیل کامل مـی کنـد، ایـن ادعـای خواجـه نصیر را که اخلاق ناصری به راستی اثری اصیل است «نه تقلید یا ترجمه ای محـض » توجیـه می کند (شریف ، ١٣٦٢: ٨٠٨).
بـا روی کارآمدن احمد بن غزالی و پس از او فخرالدین محمد بن عمـر رازی فلسـفه مشـایی تقریبـا بـه مدت دو قرن مورد آماج این دانشمندان و شاگردانش قرار گرفت ، تا اینکه خواجـه نصـیرالدین طوسی در قرن هفتم بار دیگر به عنوان شخصیتی احیاءگر، به دفاع از فلسفة مشاء پرداخت و در پاسخ به اعتراض های فخر رازی نه تنها کتال المحصـل او را در تحصـیل المحصـل جـواب داد، بلکه شرحی بر اشارات شیخ الرئیس نوشت که همچنان پویایی و اهمیت خـود را حفـظ کـرده است ."