ایران و اسلام؛ هویت ایرانی، میراث اسلامی مقالة

ایرانی کیست و وجوه مشخصۀ آن کدام است؟ عناصر و مؤلفه‌های اساسی فرهنگ و هویت ایرانی چیست؟ چرا به‌رغم اینکه قلمرو ایرانی در طول تاریخ، سرزمین چندگانگی فرهنگ‌ها و تنوع و تحول مداوم آنها بود، یک جریان گستردۀ فرهنگی بر آن حاکم بوده و در عین کثرت ظاهری، وحدتی درونی موجب حفظ و بقای آن شده است؟ بی‌شک، اسلام، میراثی که از پیامبر گرامی به‌جای‌ماند، یکی از عناصر اصلی و سازندۀ هویت امروز ماست؛ به گونه‌ای که وقتی از فرهنگ ایرانی ـ اسلامی سخن به‌میان‌می‌آید، منظور آن نظام فرهنگی است که عناصر دیگر را نیز در خود می‌گنجاند، زیرا ملاک خودی‌بودن در این فرهنگ، انطباق‌پذیری آن با ارزش‌های توحیدی یا دست‌کم عدم‌مبانیت با آن است. در مقالۀ حاضر، ضمن تشریح رابطۀ عنصر اسلامیت و ایرانیت از منظری تاریخی، چگونگی تکوین و تطور فرهنگ ایرانی، اسلامی، تثبیت و نهادینه‌شدن و سرانجام رکود و افول آن را مورد توجه قرار‌داده‌ایم. نتایج حاصل از نوشتار حاضر نشان‌دهندۀ آن است که ایرانیان به عنوان حلقۀ واسط، در تفکیک اسلام از عرب و سازگاری اندیشه‌های ایرانی و اسلامی و ارتقا و اعتلای آن نقش مهمی ایفا‌کردند و گذشتۀ باستانی را با دین جدید پیوند زدند؛ به گونه‌ای که آمیختگی فرهنگ اسلام و ایران به حدی است که حتی برای شناخت تحولات تاریخ ایران، شناخت اسلام لازم و ضروری است.