تعامل استراتژی اقتصادی و سیاست خارجی در ایران معاصر مقالة

چکیده سیاست خارجی دولت‌های در حال توسعه تحت تأثیر متغیرهای مختلفی است که دو مورد مهم آن‌ها عبارت‌اند از: امنیت ملی و توسعة اقتصادی. ضرورت‌های مربوط به دو انگیزة مذکور ممکن است تحت شرایطی ناهمخوان یا حتی متعارض به نظر برسند. این وضع در تحولات اقتصادی و سیاست خارجی ایران معاصر بسیار آشکار بوده است. در این مقاله، تعامل نقش استراتژی توسعة اقتصادی در سیاست خارجی ایران طی سدة اخیر بررسی می‌شود. فرضیة مقاله این است که انگیزة مدرنیزاسیون و توسعة اقتصادی از عوامل مهم انعطاف‌پذیری سیاست خارجی ایران بوده است، هرچند که دغدغة استقلال و امنیت ملی در سیاست خارجی به تمایل نسبتا پررنگ سیاست‌گذاران ایران به استراتژی جانشینی واردات منجر شده است. دولت‌های حاکم بر ایران معمولا از استراتژی جانشینی واردات به‌مثابة پل ارتباطی بین دو دغدغة توسعة اقتصادی و امنیت ملی استفاده می‌کرده‌اند.

سؤال اصلی مقالة حاضر این است که چگونه استراتژی های توسعة اقتصادی در سیاست خارجی ایران ، طی سـدة اخیـر، تأثیر گذاشته است ؟ فرضیة مقاله این است که انگیـزة مدرنیزاسـیون و توسـعة اقتصـادی از عوامل مهم انعطاف پذیری سیاست خارجی ایران بوده است ، هرچند که دغدغة اسـتقلال و امنیت ملی در سیاست خارجی به تمایل نسبتا پررنگ سیاست گـذاران ایـران بـه اسـتراتژی جانشینی واردات منجر شده است . این مقاله بر تحولات مربوط به استراتژی اقتصادی و سیاست خارجی ایران در دو دورة پهلوی و جمهوری اسلامی متمرکز است که در عین حال بـه نحـوة ارتبـاط و تعامل دو متغیر مذکور طی دو دورة اخیر پرداخته خواهد شد. این سیاست ها در بهبود تراز تجاری کشور و سامان دهی به رفـاه عمـومی تـا حـدی مؤثر بودند، اما وابستگی شدید به درآمدهای نفتی باعث شد مصدق نتوانـد در دورة کوتـاه حکومت خویش گام های بزرگ تری برای رونق دهـی بـه رشـد و توسـعة کشـور بـردارد. در دورة پهلوی اول ، مـوج جدیـدی از تـلاش بـرای مدرنیزاسـیون و صنعتی شدن ایران آغاز شد که با توجه به وابستگی ساختاری اقتصاد ایـران بـه قـدرت هـای سرمایه داری سیاست خارجی رضا شاه نیز به سمت تعامل نزدیک و فعـال بـا آن قـدرت هـا سوق یافت . پس از به قدرت رسیدن اصول گرایان که بـا مـوج گسـترده ای از انتقـادات بـه خـط مشـی دولت های پیشین همراه بود، سیاست خارجی کشور مجددا به وضعیت انقلابـی سـال هـای آغازین دورة جمهوری اسلامی گـرایش یافـت . "The Principles and Practice of Iran's Post-Revolutionary Foreign Policy", YIISA Working Paper Series, Retrieved October 20, 2012, from: http://www.