خلاصة:
امروزه کارشناسی در کل زندگی روزمره انسان معاصر در رسیدگی های قضایی نقش برجسته تر و مهم تری را برعهده دارد. عامل آن از یک طرف، پیشرفت های علمی و صنعتی بشر است که راه هایی را به کشف واقع گشوده است که پیش از این در وهم نیز نمی گنجید. از جانب دیگر، زندگی نوین در جوامع پیچیده و صنعتی معاصر دشواری های خاص خود را دارد و مسائل پیچیده ای را مطرح می سازد که حل آنها نیاز به تخصص دارد. امروزه به دلیل پیچیدگی بیش از حد زندگی جوامع و نیز رشد علمی انسان و اختراع ابزارهای دقیق، نقش کارشناسی در امر قضا هر روز پررن گتر میشود. یکی از امارات مورد نظر که برای قاضی علم آور است نظریه کارشناس است؛ این علم تخصصی م یتواند قاضی را در وصول به حقیقت رهنمون شود. کارشناسی در مسائل کیفری جایگاه مهمی دارد. پلیس علمی، پزشکی قانونی، کارشناس خط، کارشناس شیمی، کارشناسان حسابدار و خبره، کارشناس روانی، سم شناس، گزارش های روان شناسانه، کارشناسی تصادفات، مترجمان رسمی ابزارهایی در دست قاضی برای حصول علم هستند. جایگاه کارشناسی در ساختار ادله اثبات در نظام حقوقی اسلام در سایه علم قاضی قرار دارد و جزء امارات و قرائن قطعیه و علم آور برای قاضی است. در رسیدگی های قضایی نیز، نظریه کارشناس اهمیت فوق العاده ای یافته است، تا جایی که کمتر پرونده ای می توان یافت که در آن، نیاز به ارجاع به کارشناس، احساس نشود. از این رو شناخت صحیح مسائل مربوط به اعتبار نظر کارشناس، در اجرای عدالت نقش موثری دارد. ق.آ.د.م و ق.آ.د.ک در زمینه نظرات کارشناسان و ارزش اثباتی آنها وضع شده است و برای سنجش اعتبار نظرات کارشناسان شرایطی را بیان کرده است. همه این قوانین نشان دهنده ارزش و اعتباری است که قانون گذار برای نظر کارشناسان قائل شده است. مراجع قضایی برای نظرات کارشناسی کارشناسان ارزش و اعتبار فراوانی قائل هستند تا آنجا که براساس آرای دیوان عالی کشور اگر دادگاهی بدون صلاحیت علمی و فنی، نظریه کارشناس را رد کند و راسا اقدام به صدور رای کند چنین رایی ارزش قضایی نداشته و قابل ابطال است. تحقیقات میدانی و مصاحبه با قضات دادگاه ها و نیز بررسی آرای صادره، موید این نکته است که نظرات کارشناسی هرچند از لحاظ موازین قانونی (که متاثر از فقه است) با سایر ادله برابری نمیکند ولی در عمل از اعتبار بالاتری برخوردار است و بسیاری از مسائل لاینحل را حل کرده است.
Expert’s opinion has a significant role in judicial proceedings. This is
because of many factors. The technological and scientific achievements
as well as the complications of life in modern societies of today necessitate the
presence of experts so to solve problems faced in judicial systems in an ever
increasing fashion.
One of the signs that can help judge to issue a just verdict is the expert’s opinion
as it can guide the judge through to the fact of the matter. This is also verified in
the Islamic judicial laws. According to the IRI Supreme Court, if a court of law issues
a verdict without the relevant expertise the verdict is overturned. This shows
the importance of better understanding of the expert’s opinion in legal processes
which is the goal of this paper which is field study and survey with judges along
with a review on the verdicts issued based on experts’ opinions. It can be concluded
that although the expert’s opinion is considered inferior to other proofs
and exhibits, in reality it has proved to be of a higher reliability in solving many
of the seemingly unsolved cases
ملخص الجهاز:
"بعضی از نویســندگان مجموع ادلة مندرج در قانون را به ســه عنوان کلی اصل ، اماره و دلیل به معنای احض (بینه ) تقسیم می کنند که تحت عنوان ادله موضوعی یا ادله اثبات دعوی مطرح هستند؛ با این توضیح که اگر در وجدان دادرس ، علم عادی از طریق بینه شرعیه وجود داشته اســت ، دادرس طبق آن عمل می کند و علمی که بدین طریق برای قاضی پیدا می شود، حجت اســت ولی در هنگام نبودن چنین علمی ، چنانچه ظنی در جان دادرس وجود داشــته باشــد، درصورتی که قانون گذار برای چنین ظن هایی اعتبار قائل شده باشد، دادرس موظف است طبق آن عمــل کنــد یعنی مبنای حجیت چنین حکمی ، «کاشــف بودن ظن از واقع به طور نوعی » است ؛ البته ، شارع نیز این نوع ظن را فقط در برخی موارد حجت دانسته است ولی اگر هیچ گونه دلیل و یا وجه راجح معتبری وجود نداشته و قاضی در مقام مطلق شک و تردید قرار گیرد، به اصولی (علمیه یا عقلیه ) متوســل می شــود که عملا تکلیف قاضی و اصحاب دعوی را مشخص می کنــد (همان :٧٢-٧١).
بنابرایــن می بینیــم علت پافشــاری فقها بر حجیت علم قاضی چیســت ، فردی که مجتهد جامع الشــرایط و صاحب فتوی باشــد آرا و نظرات او صائب و معتبر خواهد بود؛ اما می بینیم در شــرایط حاضر وضعیت قضات چندان تطابقی با آرای نظرات فقها ندارد و در چنین شــرایطی بازنگری در قوانین راجع به دلیلیت نظرات کارشناســان ضرورت پیدا می کند چرا که نمی شود یــک طــرف معادله تغییر کند ولی طرف دیگر تغییر نکند، در وضعیت فعلی که قضات مجتهد جامع الشــرایط و صاحب فتوا نیستند دیگر دلیل استنادی برای حجیت مطلق علم آنان وجود ندارد؛ لذا باید نظرات کارشناســان در ساختار ادله اثبات دارای جایگاه مستقل شوند نه این که تابع نظر قاضی باشند."