خلاصة:
یکی از ویژگیهای برجستة داستانهای منثور عامیانه که تا به حال کمتر بدان پرداخته شده، پیوند ژرف و معنادار آنها با کهنالگوهای داستانهای پیامبران، یعنی تکرار و یا بازتولید بسیاری از رویدادهای زندگی پیامبران در متن آنهاست. در این حوزه، سه نوع نقشآفرینی پیامبران در داستان دیده میشود: نقشآفرینی فعال پیامبران در روند داستان، نقشهای فرعی آنان، بازسازی ماجراهایی شبیه داستانهای مربوط به پیامبران. همچنین استفادة قهرمانان داستان از سلاحها و ابزارهای پیامبران، یاریرسانی پیامبران به قهرمانان در عالم خواب و هدایت قهرمان یا دشمن و نظرکردة آنان بودن، نمونههایی از این پیوند است.راویان قصههای عامیانه، با توجه به جذابیت و شهرت فراوان این کهنالگوها، از آنها بهره برده و از این راه، هم رنگ و بوی دینی و معجزهآسا به قهرمانان داستان خویش داده و کار و بار آنان را در ادامه و با تأیید رسولان الهی نمایش دادهاند و هم به قصههای خود شأن و هویت بیشتری بخشیدهاند. این مقاله با مطالعة شانزده داستان بلند منثور عامیانه، به بررسی این موضوع مهم پرداخته است.
ملخص الجهاز:
با رویکرد ادب عامه و نزدیـک بـه موضـوع ایـن مقالـه ، ظاهرا فقط چند مقاله نوشته شده است : محمد میرشـکرایی در مقالـۀ «خضـر در باورهـای عامـه » (١٣٨٢: ٢٨-٤٢) بـا نگـاهی مردم شناسانه ، نقش این پیامبر را در باورهای عامه ، و محسن میهن دوسـت در مقالـۀ «رد پای اشـو زرتشـت در فرهنـگ عامـه » (١٣٨٢: ١٢-١٣) نقـش زردشـت را در جنبـه هـای گوناگون فرهنگ عامه بررسی کرده اند.
هدایت یکی از پیامبران ، قهرمان یا دشمن را از دیگر نقش های مهم پیامبران در داستان ها، یاری و ارشاد قهرمانان از سـویی و هـدایت برخی از دشمنان یا مسلمان کردن آنان و مأموریت دادن به ایشان برای پیوستن به سپاه و اردوی قهرمان است .
عقد دختر برای قهرمان در خواب در دسته ای از داستان ها، معمولا یکی از پیـامبران بـه خـواب دختـر پادشـاه یـا یکـی از شخصیت های نامدار سپاه دشمن مـی آیـد و او را مسـلمان مـی کنـد و بـه عقـد یکـی از دلاوران و قهرمانان مسلمان درمی آورد.
مکان های بازمانده از دوران پیامبران در بسیاری از داستان ها به بناها و طلسم هایی اشاره شده که معمولا در زمان سـلیمان (ع ) ساخته شده و قهرمان آن را فتح می کند و طلسم را می شکند و به گنجینۀ پنهـان در آن دست می یابد؛ برای نمونه ، در حمزه نامه (١٣٤٧: ٨٠)، باغ حضرت سلیمان (ع ) و حجرة آن و تخته سنگی که در زمان سلیمان (ع ) تاریخ حضور حمزه بر آن نوشته شده بود.