خلاصة:
آیرونی (Irony) اصطلاحی ادبی است که معاصران کوشیدهاند آن را بـه کلمـاتی نظیر طنـز، طعنـه ، کنایـه ، کنایـة طنزآمیـز، تهکـم ، تجاهـل العـارف، اسـتهزاء، وارونه گویی ، پنهانسازی و ... ترجمه کنند، اما در این مقالـه خواهیـد دیـد کـه هرکدام از این واژهها فقط بخشی از مفهوم آیرونی را در نظر مخاطب می آورد. این مقاله بر آن است تا تفاوت آیرونی را با طنز، طعنه ، کنایه و صنایع بـدیعی و بلاغی مشابه با آیرونی توضیح دهد. طنز یکی از انواع ادبـی اسـت کـه بـا انـواع دیگری مثل هزل، هجو، کمدی و شوخطبعـی و فکاهیـات مـشابهت هـایی دارد؛ برای تعریف اصطلاح طنز ناگزیر به معرفی اجمالی ایـن اصـطلاحات شـده و در ادامه تفاوت بنیادی طنز و آیرونی را شرح دادهایم . سپس به شـناخت آیرونـی و انواع گوناگون آن پرداخته ایم و برای شناخت تفاوت آن با اصـطلاحات بـدیعی و بلاغی مشابه ، به سراغ علوم بدیع ، بیان و معانی رفته ، صنایع مشابه بـا آیرونـی را استخراج و معرفی کرده و تفاوت هرکدام را با آیرونی توضیح دادهایم . در پایـان، نگارنده به همراه خواننده بـه شـناخت نـسبتا خـوبی از آیرونـی مـی رسـد، زیـرا شناخت هر اصطلاح و مفهومی در گرو شناخت تفاوت آن مفهـوم بـا مفـاهیم و اصطلاحات مشابه است و برپایة این بررسی آیرونی را نمی توان به طنز، طعنـه و کنایه ترجمه کرد.
ملخص الجهاز:
نتیجه با شناخت آیرونی و انواع گونـاگون آن و مقایـسة آن بـا مفـاهیم دیگـری از جملـه طنـز، هزل ، هجو، کمدی ، شوخ طبعـی و صـنایع بلاغـی زبـان فارسـی بـه ایـن نتیجـه مـی رسـیم که آیرونی یکی از صنایع ادبـی اسـت کـه ممکـن اسـت در انـواع گونـاگون ادبـی از جملـه طنــز، کمــدی ، شــوخ طبعــی ، هجــو و حتــی انــواعی مثــل تــراژدی ، مکالمــات فلــسفی ، رمان و داستان کوتـاه بـه کـار رود.
در مقایسة آیرونی با صنایع بلاغی نیز می توان به این نتیجه رسـید کـه نـوع طعنـه آمیـز آیرونی یکی از انواع تعریض است که در بیان به آن استعارة تهکمیه یا مجاز به علاقة تـضاد می گویند و در معانی نیز در بحث معـانی ثـانوی انـواع جمـلات خبـری ، پرسـشی ، امـری و عاطفی موارد معدودی از آن یافت می شود که ذکـر آن هـا گذشـت .
در بحث از معانی ثانوی جملات خبری بـه احـوال مـسندالیه مـی رسـیم کـه در آنجـا مسندالیه جمع بررسی می شود و یکی از مصادیق مسندالیه جمع ، ذکـر عـام و ارادة خـاص است که گاهی می تواند مجاز به علاقة تضاد یا استعارة تهکمیه هم باشـد (شمیـسا، ١٣٧٩: :(86 دل خــرد مرا غمــان بــزرگ از بــزرگان خــرده دان بـرخاســت خواری من ز کینه تــوزی بخت از عزیزان مهربان برخاست (خاقانی ) ٢.
طعنه قرابت بسیاری بـا هجـو، طنز و آیرونی دارد: همانند هجو جنبة شخصی و تخریبی دارد و همانند طنز غیـر مـستقیم است ؛ با این تفاوت کـه طعنـه تنهـا تمـسخر نیـست و هـشدار، نکـوهش یـا تنبیـه را هـم دربردارد و علاوه براین ، طعنه مثل آیرونی نوع ادبی نیـست ، امـا طنـز و هجـو دو نـوع ادبـی هستند.