خلاصة:
این درس شرحی بر مناجات عارفان امام سجاد علیه السلام است. علم حصولی، شناختی است که به واسطه مفاهیم حسی و عقلی و به وسیله مفهوم و صورت ذهنی به دست می آید، اما علم حصولی، معرفتی است که بدون واسطه مفهوم در ذهن مدرک حاضر می شود.علم حضوری دارای اقسامی است، همان گونه که شناخت حصولی و حضوری به آگاهانه و نیمه آگاهانه و ناآگاه تقسیم می شود. علم حضوری خطاناپذیر است. انسان به خدا و میثاق و بندگی او در بدو خلقت علم حضوری دارد. جلوه هایی از این گونه معرفت فطری انسان به خدای متعال در آیات قرآن و آموزه های دینی به چشم می خورد. این کلام شیوه های تحصیل ادراک آگاهانه به خدای متعال را بررسی می کند.
ملخص الجهاز:
"اقسام شناخت (علم حصولی و حضوری) به شناختی که با مفاهیم حسی (که گفتیم حقیقت واقعیت خارجی را به ما نشان نمی دهند) و مفاهیم عقلی (که با سازوکار پیچیده ای تحقق می یابند) حاصل می شود، به تعبیر دیگر شناختی که با واسطه مفهوم و صورت ذهنی به دست می آید، شناخت و علم حصولی گفته می شود و درمقابل آن، علم حضوری معرفتی بدون واسطه مفهوم و صورت ذهنی است و در این معرفت، واقعیت و وجود معلوم نزد درک کننده حاضر است.
جلوه های معرفت فطری انسان ها به خدا در قرآن و روایات برای رفع ابهامات و سؤالاتی که در برابر این آیات وجود دارد، مفسران و متکلمان و اهل حدیث هم درباره این آیات و هم روایات همسو با آنها، مباحث گوناگونی ارائه داده اند و نوعا نتوانستند پاسخ مناسبی برای ابهامات و سؤالاتی چون این سؤال که آن شهادت چه فایده ای دارد و ویژگی های عالمی که شهادت در آن انجام گرفته چیست و نیز سؤال درباره اینکه چرا ما آن را به یاد نمی آوریم، پیدا کنند.
اما این براهین چیزی فراتر از مفاهیم ذهنی در اختیار انسان نمی نهند و از طریق آنها انسان به ادراکی غایبانه از خداوند دست می یابد؛ نظیر آنکه برای ما ثابت شود که اکنون کسی در خیابان راه می رود که علم حصولی حاصل از آن با مشاهده عینی او متفاوت است."