خلاصة:
در نگاهی کلی به مجموعه جنبش های اسلامی شبه قاره هند چهـار رویکـرد و گـرایش متمایز دیده میشود: از قرن ١٢/٦ تا ١٦/١٠ این جنبش ها به دنبال «گسترش » دیـن و جامعه اسلامی در هند هستند؛ در طول قـرن ١٧/١١ بیشـتر متوجـه «اصـلاح » دیـن و جامعه اسلامی هستند؛ در قرن ١٨/١٢ سعی در «بازسـازی » [اندیشـه دینـی اسـلامی ] داشته اند در حالی که جنبش های به وجود آمده در قرن نوزدهم عمدتا برای «جهت دهی دوباره » [به اندیشه دینی اسلامی ]، چه در پرتو سنت های کلاسیک اسلام و چه در پرتو اندیشه غربی ، مبارزه میکردند. در این مقاله به اختصـار ایـن چهـار رویکـرد را بررسـی کرده ، زمینه های پیدایش آنها را میکاویم .
ملخص الجهاز:
نظامی *** عزیز احمد **** ترجمه : احمدرضا عبادی اشاره در نگاهی کلی به مجموعه جنبش های اسلامی شبه قاره هند چهـار رویکـرد و گـرایش متمایز دیده میشود: از قرن ١٢/٦ تا ١٦/١٠ این جنبش ها به دنبال «گسترش » دیـن و جامعه اسلامی در هند هستند؛ در طول قـرن ١٧/١١ بیشـتر متوجـه «اصـلاح » دیـن و جامعه اسلامی هستند؛ در قرن ١٨/١٢ سعی در «بازسـازی » [اندیشـه دینـی اسـلامی ] داشته اند در حالی که جنبش های به وجود آمده در قرن نوزدهم عمدتا برای «جهت دهی دوباره » [به اندیشه دینی اسلامی ]، چه در پرتو سنت های کلاسیک اسلام و چه در پرتو اندیشه غربی ، مبارزه میکردند.
به رغم تأثیر عمیق اندیشه شیخ احمد سرهندی بر رویکرد دینی معاصر، عنصر پویای اندیشه دینی در هند، برخی از دیدگاه هـای وی را به لحاظ معنوی غیرقابل دفاع و از لحاظ اجتماعی ناسازگار با شـرایط هنـد یافـت - بـه ویژه هنگامی که فضای ناشی از تحرکات دینی اکبر دیگـر وجـود نداشـت و دو تـن از صوفیان سرشناس – شاه ولی الله و میرزا مظهر جان جانان - هر کـدام بـا مکتـب خـاص خود رویکردی را اتخاذ کردند که جایگاه نقـش بنـدی را در قیـاس بـا وحـدت وجـود (فیصله ، که در ادامه ذکر شده ) و هندوییسم (کلمات الطیبات ، ٣٧-٤٠) کاملا دگرگـون کـرد.
مطالعه ای تطبیقی از آثار او – فتح الرحمان ، الفوز الکبیر و حجت الله البالغـه - با آثار تفسیری نوشته شده در هند و حتی دیگر جاها در طول دو قرن اخیر نشان داد کـه شاه ولیالله تا چه میزان بر اندیشه دینی اسلامی تأثیر گذاشته است .