خلاصة:
شهر و شهرنشینی حاصل روابط متقابل انسان و محیط است. ارتباط انسان با محیط پیرامونی خویش منجر به تحولات ساختاری و دگرگونیهای مکانی زیادی شده که نمونهای از آن پیدایش یک پدیده مکانی ـ فضایی تحت عنوان شهر میباشد. شهر از آن لحاظ که دارای کارکردهای گوناگون است در مطالعات جغرافیایی جایگاه مناسبی دارد. شکلگیری شهر و فرهنگ شهرنشینی در کشور ما سابقه زیادی دارد و استان گیلان نیز از مناطقی است که شهرنشینی در آن از قدمت زیادی برخوردار است. در این استان پیدایش و تکوین شهرها به تناسب عوامل جغرافیایی در تمام قسمتها دارای روند یکسان نبوده و تفاوتهایی را نشـــان میدهد کــه این مقاله تلاش دارد تا این مقوله را با محوریت سه عامل مهم جغرافیایی یعنی جمعیت، موقعیت جغرافیایی و توپوگرافی مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.
ملخص الجهاز:
در این مطالعه با لحاظ کردن برخی مطالعات تاریخی در تحولات شهری استان گیلان سعی شده تا با محوریت عوامل جغرافیایی و در حد اجمال به وضعیت فعلی شهرهای استان (به استناد آخرین یافتههای سرشماری رسمی) پرداخته شود.
نخستین اطلاعات آماری از بخشی از مجموعه شهرهای کشور مربوط به سالهای 1318 تا 1320 میباشد که طی آن از 35 شهر سرشماری به عمل آمد(زنجانی1370: 3و5 ) بر اساس یافتههای این سرشماری در کل استان گیلان دو شهر رشت و بندر انزلی وجود داشته که به ترتیب 121625 و 37511 نفر جمعیت داشته اند.
بر مبنای سرشماری سال 1345 نیز در استان 13 شهر با 303694 نفر جمعیت وجود داشته است که در این سرشماری هم تنها یک نقطه شهری (یعنی رودبار) کمتر از پنج هزار نفر جمعیت داشته است.
در سال 1375 نیز روند افزایش تعداد شهرها و بالطبع جمعیت شهری استان ادامه یافت به طوری که در این سال طبق سرشماری انجام شده در کل استان 36 نقطه شهری با 1051279 نفر جمعیت وجود داشته است.
روند تغییرات جمعیت شهری استان طی سرشماریهای گذشته (رجوع شود به تصویر صفحه) ماخذ:سازمان مدیریت و برنامهریزی استان گیلان، استخراج از سرشماریهای سال 45، 55، 65، 75 و85 توزیع جمعیت شهری استان گیلان به تفکیک شهرستان در جدول (دو) مشخص است.
پراکنش جمعیت شهری نشان میدهد که بین 37 درجه تا 37 درجه و 30 دقیقه عرض شمالی پر تراکمترین محدوده استان محسوب میشود و فشردگی نقاط شهری در این عرضها کاملا مشخص و محسوس است.