خلاصة:
فقر و غنا از مفاهیمی است که علاوه بر معنای ظاهری، معنای عمیق دینی و فلسفی را نیز بر میتابد. اصطلاح فقر به دو معنای مذموم و ممدوح در کلام امام سجاد× آمده است. فقر ممدوح آن است که نیاز و وابستگی حقیقی انسان به ذات حق را نشان دهد. اما فقری که احساس تعلق و نیاز به غیر ذات حق را در انسان ایجاد کند، مذموم است.در حکمت متعالیه با تحلیل اصل علیت و بر مبنای اصالت وجود، این نتیجه حاصل میگردد که تمام موجودات امکانی در اصل هستی خود به منشا هستی، وابستگی محضاند. این تعلق به معنای این نیست که آنها در ابتدا چیزی هستند و سپس در وجود خود به خدا نیاز داشته باشند، بلکه وجودی جدای از علت خود نداشته و سراسر ربط و تعلق به حضرت حق هستند که با تعابیری چون فقر ذاتی، فقر وجودی و وجود رابط بیان میشود. بنابر این همان گونه که در کلام خداوند نیز اشاره شده است، فقر از خواص ذاتی مخلوقات، و غنا منحصر در خداوند است. این معنا در عبارات پر مغز امام سجاد× در صحیفه سجادیه وجود دارد که در این نوشتار مورد بحث قرار گرفته است.
ملخص الجهاز:
این تعلق به معنای این نیست که آنها در ابتدا چیزی هستند و سپس در وجود خود به خدا نیاز داشته باشند، بلکه وجودی جدای از علت خود نداشته و سراسر ربط و تعلق به حضرت حق هستند که با تعابیری چون فقر ذاتی، فقر وجودی و وجود رابط بیان میشود.
تحلیل اصل علیت و اثبات فقر وجودی ممکنات با اثبات اصالت وجود و اشتراک معنوی مفهوم آن و پذیرش تشکیک در مراتب وجود، تنها راه صحیح در توجیه و تبیین رابطه معلول با علت خود، رابط و عین وابستگی دانستن معلول نسبت به علت است.
در نتیجه تمام ممکنات در وجود خود عین فقر و وابستگی به ذات احدیت هستند؛ و این همان معنای فقر وجودی یا وجود فقری است.
ماسوی الله در قیاس با علت حقیقی خودشان که ذات واجب الوجود و مستقل مطلق است، عین فقر و وابستگی هستند، به گونهای که هویتی جز همین حیثیت تعلقی صرف برای آنها متصور نیست.
بنابر این منظور حضرت همان فقر وجودی و وابستگی مطلق به خداوند متعال است.
غنای من در آنچه دارم همان وجودی است که سراسر از ناحیه خداست و در این وجود عین نیاز و وابستگی به خدا هستم.
در این فقرات از دعا منظور حضرت سجاد× از فقر، همان فقر مالی و مادی است؛ زیرا فقر وجودی تنها به ذات مستقل و غنی مطلق متعلق است.
این همان فقر وجودی است که امام سجاد× در دعای صحیفه سجادیه، از این طریق، با هستی بخش خود راز و نیاز میکند.