خلاصة:
موضوع تخریب محیط زیست از مسائل مهم و جدید در عرصه فقه و حقوق اسلامی بهشمار میرود که زوایای آن بهخوبی برای مجامع علمی و دینی روشن نشده است. بدیهی است با معلوم نبودن حدود و نیز اهمیت موضوع، نباید انتظار عکسالعمل مناسب از ماخذ تصمیمگیری و صدور احکام شایسته داشت. از نظر فقهی، پذیرش مسوولیت بدون اثبات تقصیر و بهعبارت دیگر، وضع مسوولیت مطلق برای تخریبگران محیط زیست، بیمانع است ولی متاسفانه مبنای¬عملی دادگاههای ایران که براثبات تقصیر مبتنی¬است، از تخریبهای روزمره محیط زیست نمیتواند جلوگیری کند، درحالیکه مبنای مسوولیت مطلق در فقه امکان پذیرش و کارایی لازم را دارد. تلف مال غیر، از ارکان تحقّق مسوولیت مدنی است. اتلاف مواهب مشترک و مصادیق انفال از مصادیق اتلاف مال غیر است، گرچه در واقع، مفهوم مال را در عرصه محیط زیست باید اندکی گسترش داد تا مصادیقی چون هوا نیز در محدوده این تعریف وارد شوند. در حقیقت مال غیر را فقط اموال خصوصی و مصادیق موجود در آن عرصه نباید دانست، از سویی حیطه اموال خصوصی در ارتباط با نظریه برگزیده، گاهی بهرهبرداری از دو قاعده سلطنت بر اموال و اباحه استفاده از انفال، بهدلیل تعارض با منافع عمومی، در حیطه قاعده لاضرر محدود گردیده است، چنانکه «لا ضرر» فقط نفی حکم نمیکند و در موارد تحقّق ضرر بهدلیل عدم حکم، اثبات حکم نیز مینماید. البته محروم کردن نسلهای بعدی از انتفاع از محیط زیست نیز از مصداقهای مشخص ضرر است. گفتنی است که گزینش مبنای مسوولیت مدنی دربارهی تخریب محیط زیست نخست در راستای پیشگیری از ورود زیان است نه مجازات؛دوم فلسفهی حمایت از محیط زیست در برابر تخریب، علیرغم دیدگاه طبیعتمحور (بیوسنتریک) و دیدگاه انسانمحور (آنترپوسنتریک)، از منظر فقهی، دیدگاه انسان ـ طبیعتمحور (آنترو بیوسنتریک) است.
Destruction of environmental is one of the most important subjects in the Islamic jurisprudence and law. In jurisprudence view، it is accepted that the destructors of environment have strict liability but unfortunately practical procedure of the courts is based on proving of Fault.
The wasting of common natural heritage is one of the types of the wasting of another person’s property، although in environment case the concept of property should be extended to encompass the matters such as air. Acceptance of civil responsibility for destructors of environment is based on the impediment of the damages، by contrast the biocentric and Antrocentric approaches in the field of the protection of environment، jurisprudence approach is a Antro-biocentric approach.
ملخص الجهاز:
این مقاله از سه بخش تشکیل شده است: بخش اول شامل کلیات، بخش دوم شامل مبانی نظری مسؤولیت مدنی ناشی از تخریب محیط زیست و بخش سوم شامل ارکان مسؤولیت مدنی ناشی از تخریب محیط زیست، که در این سه بخش جوانب گوناگون این مسأله را مورد بررسی قرار دادهایم.
(عمید،فرهنگ عمید، 2، 1394) ب) تفاوت بهره برداری از محیط زیست با تخریب بی¬تردید، خداوند بزرگ انسان را از خاک خلق کرده و روزی او را در زمین قرار داده است، بهرمندی¬های گوناگون افراد بشر از مواهب طبیعی از همین روی است.
(صاحب جواهر، جواهر الکلام، 16، 116؛ عاملی، الروضه البهیه،2، 84) 4) نکته مهم دیگر در ارتباط با مالیت و مالکیت انفال این است که چون انفال و مواهب طبیعی محیط زیست در تملّک اشخاص قرار ندارد، اطلاق «مال غیر» به آنها صحیح بهنظر میرسد و اتلاف و فساد آنها ضمانآور خواهد بود.
در این حدیث، در واقع آبادانی و حفاظت از محیط زیست یک عمل «ماتأخّر» برای انسان برشمرده شده است که انسان حتی بعد از مرگ خویش نیز می¬تواند از ثمره آن استفاده کند.
3)امکان جمع مسؤولیت قردادی و قهری در مسؤولیت¬مدنی ناشی از تخریب محیط زیست پس از اشاره¬ای کوتاه به مسؤولیت مدنی قرار دادی و قهری، گاهی زیان دیده برای خسارت خود تمایل دارد که از هر دو قاعده مسؤولیت قراردادی و قهری استفاده نماید و از بین این دو قاعده¬ای که بیشتر به صلاح است.