خلاصة:
فرهنگ و تمدن اسلامی مانند بسیاری از تمدنهای دیگر در طول حیات خویش، دورههای افت و خیز متعددی را پشت سر گذاشته، ولی هرگز از میان نرفته است و با وجود سپری کردن دورههای ضعف و سستی، همواره جوشان، متحرک و زنده بوده است. منظور از احیای تمدن اسلامی، سخن از مباحثی است که موجب حیات و ماندگاری تمدن اسلامی میشود. در این میان مرحوم طالقانی عوامل احیای تمدن اسلامی را در امور فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بررسی نمودهاند که از عوامل فرهنگی میتوان به مواردی چون داشتن ایمان به خدا و قرار گرفتن در ولایت الهی، عدالتخواهی و جلوگیری از ایجاد فاصله طبقاتی، لزوم مشورت در کارها، اشاعه فرهنگ صبر و گسترش تربیت اسلامی؛ و از عوامل سیاسی میتوان به لزوم بیداری و هشیاری مسلمانان، لزوم رهبری، مبارزه با استعمار و مبارزه با صهیونیسماشاره نمود. از عوامل اقتصادی نیز میتوان به پرهیز از رباخواری، گسترش احسان و نیکوکاری در جامعه، پرهیز از ثروتاندوزی اشاره نمود. این تحقیق که به صورت مروری و توصیفی انجام شده است، عوامل احیای تمدن اسلامی را، بیشتر از هر چیز در آثار مرحوم طالقانی جستجو نموده است.
ملخص الجهاز:
در این میان مرحوم طالقانی عوامل احیای تمدن اسلامی را در امور فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بررسی نمودهاند که از عوامل فرهنگی میتوان به مواردی چون داشتن ایمان به خدا و قرار گرفتن در ولایت الهی، عدالتخواهی و جلوگیری از ایجاد فاصله طبقاتی، لزوم مشورت در کارها، اشاعه فرهنگ صبر و گسترش تربیت اسلامی؛ و از عوامل سیاسی میتوان به لزوم بیداری و هشیاری مسلمانان، لزوم رهبری، مبارزه با استعمار و مبارزه با صهیونیسماشاره نمود.
» (طالقانی، 1345: 2، 78) از سوی دیگر او معتقد است که اسلام تنها دینی است که میتواند همه جوامع انسانی را رهبری نماید: «چون مسیر حرکت بشری و تحولات اجتماعی، گسترش روابط و تفاهم ملل و اقوام است، اسلام با پدید آمدن امتی که رسالت جهانی دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منکر را دارد، موجب سرعت و جهش در این جهت گردد ...
(طالقانی، 1345: 3، 413) 2ـ عوامل سیاسی مرحوم طالقانی برای داشتن حکومت جهانی و احیای تمدن اسلامی، در زیر به برخی از این موارد اشاره شده است: عوامل سیاسی و حکومتی را در این زمینه دخیل میداند که الف) بیداری و هشیاری مسلمانان رشد و تکامل تمدن اسلامی به بیداری و خودآگاهی امت مسلمان نیاز دارد.
3ـ از نظر مرحوم طالقانی رسالت اسلام شکوفایی عقل و تبیین درست روابط انسانی در امور عبادی ـ اقتصادی و اجتماعی است و از این جهت تمدن اسلامی از هر جهت برتر است و قدرت رهبری همه جوامع انسانی را دارد.