خلاصة:
در میراث عظیم اهل بیت ع ذخیرهای ارزشمند تعبیه شده است . نام این ذخیرة معنوی، زیارت است که شیفتگان ماورای محیط طبیعت تلاش دارند با ایجاد ارتباط با نقطه ای محوری در ولایت الهی، بدان دست یابند. در این ارتباط، افزون بر اتصال قلبی، تلفظ به واژههایی که شایسته مقام و منزلت مزور است ، نیز لازم است . بیتردید یکی از مهم ترین و جامع ترین متونی که توانسته است این بار گران را بر دوش کشد، زیارت جامعه کبیرة مروی از امام هادیع است ؛ زیارتی که محتوای عمیق و دقیـق عقیدتی، سیاسی، اخلاقی و معرفتی را در خود جای داده و زائر را به مرتفع ترین قله های معـارف در عرصه امامشناسی رهنمون میکند. متن بلیغ ، فصیح و قدسی که منابع متعدد روایی شیعه از عیون شیخ صدوق در قرن چهارم تا مصباح مشکینی در قرن پانزدهم به نقل آن پرداخته اند و در کتب ادعیه در کنار قرآن، در بسیاری از منازل شیعیان به مناسبت ها قرائت میشود. لیکن در این میان، برخی چون محدث نوری مدعی حذف بعضی از فقرات متن اصلی زیارت شده است . در این نوشتار، با بررسی متن زیارت جامعه به ادعای حذف یا به تعبیر درست تر، تحریف متن زیارت جامعـه پاسـخ داده شـده و نتیجه گیری میشود که از متن مشهور زیارت جامعه کبیره چیزی کاسته نشده و آن متن بدون تغییر و تصحیف و کاهش است .
ملخص الجهاز:
٣. مصادر زیارت جامعه زیارت جامعه کبیره را در برخی از منابع دست اول و بسیاری از منابع میتوان یافت ؛ از جمله : من لایحضره الفقیه تألیف محمد بن علی معروف به شیخ صدوق(م ٣٨١ق ).
در البلد الأمین تألیف ابراهیم بن علی بن الحسن عـاملی کفعمـی از علمـای قـرن نهم (م ٩٠٥ ق)، زیارت جامعه با متنی متفاوت از متن صدوق روایت شده است .
برخی از معاصران، به نقل هر دو متن مبادرت کردهاند؛ از جمله : محققان مؤسسه الامام الهادیع در موسوعه زیارات المعصـومین کـه جلـد پـنجم آن بـه زیـارات جامعـه اختصاص یافته است و آیت الله سید محمـد حسـینی شـیرازی(م ١٣٨٠ش ) در کتـاب الدعاء و الزیارة .
»(همو، ١٣٧٨ق ، ج٢، ص٢٧٢) شیخ طوسی زیارت جامعه را با این سند نقل کرده است : «روی محمد بن علی بن الحسین بن بابویه قال: حدثنا علـی بن أحمد بن موسی والحسین بن إبراهیم بن أحمد الکاتب قالا: حدثنا محمد بن أبـی عبدالله الکوفی عن محمد بن إسماعیل البرمکی قال حدثنا موسی بن عبداللـه النخعـی قال: قلت لعلی بن محمد...
(نوری، ١٤٠٨ق ، ج١١، ص١٧١) وی پس از مسـلم گـرفتن ایـن تغییرات، مینویسد به نظر میرسد صدوق زیارت جامعه کبیره را به طور مختصر، نقل و به عبارت دیگر تلخیص کرده است .
با توجه به آنچه گذشت ، محدث نـوری از نقـل زیـارت مرویـه صـدوق در مـن لایحضره الفقیه و زیارت جامعه کبیره در بحار که منقول از عیون الأخبار صدوق است ، رویگردان شده و به نقل از البلد الامین میپردازد و در ادامه ، از علامه مجلسی انتقـاد میکند که چرا از جامعه کبیره البلد الامین غفلت و آن را نقل نکرده است .