خلاصة:
اهمیت نفت ایران برای آمریکا بیشتر از منظر کودتای ٢٨ مرداد برای بسیاری شناخته شده است ؛ اما با اتمـام جنـگ جهـانی دوم ، سیاسـت خارجی آمریکا بر حمایت از بازسازی کشـورهای همسـو و متحـد و مبارزه با گسترش کمونیسم متمرکز شد. در این میان ، به دلیل اهمیـت نفــت بــرای جهــان آزاد و نیــاز کشــورهای جهــان بــه انــرژی بــرای بازسازی، آمریکا سیاست حفظ ایران در مدار کشورهای آزاد به هـر قیمتی را در سیاست خارجی خود قرار داد؛ از ایـن رو سیاسـتمداران آن کشور با اینکه به دنبـال منـافع مسـتقیم نفتـی در ایـران نبودنـد، در دسترس بودن نفت ایران برای کشورهای آزاد را امـری لازم قلمـداد میکردند و خود بیشتر بر اهمیـت ژئوپولتیـک جایگـاه ایـران تاکیـد میکردند. در پژوهش حاضر، بـا روش تحلیـل تـاریخی و اسـتناد بـر اسناد وزارت خارجه ی آمریکا در سـال هـای ١٣٢٠-١٣٣٠، درصـدد هستیم که تصویری شفاف از جایگاه نفـت ایـران ارائـه دهـیم کـه بـا مطالعه ی آن ، کودتـای ٢٨ مـرداد ١٣٣٢ و دخالـت مـوثر آمریکـا را درک کنیم . سیاست آمریکا در این دوره ، بر کسب منافع غیرمستقیم از صنعت نفت ایران استوار بود که با روی کار آمدن دکتر مصدق و ملی شدن صنعت نفت ، به کسب منافع مستقیم گرایش یافت .
ملخص الجهاز:
شرکت نفت آمریکا و ایران ، موسوم به امیرانین ، ازجمله شـرکت هـایی بـود کـه پـس از اصلاح قرارداد دارسی و امضا قـرارداد ١٩٣٣، فرصـت حضـور در عرصـه ی نفـت ایـران را به دست آورد و در پنج ایالت شمالی که خـارج از حـوزه ی نفـوذ شـرکت نفـت انگلـیس و ایران محسوب می شدند، امتیازی را برای بهره برداری نفت به مدت شصت سال کسب کرد؛ اما این فعالیت هـا بـه نتیجـه نرسـید و شـرکت نفـت انگلـیس و ایـران مـانع اقـدامات بعـدی شرکت های آمریکایی ، ازجمله شرکت استاندارد اویل شد که امتیاز نفـت را در سـال ١٩٢١ به دست آورده بود (صورت مذاکرات مجلس شورای ملی ، جلسه ی ١٣٠٠/٨/٣٠).
روز پس از این اولتیماتوم ، سادچیکف ٣، سـفیر جدیـد شـوروی ، وارد تهـران شـد؛ ولـی چون هنوز اولتیماتوم آمریکا به شوروی علنی نشـده بـود و ایرانیـان از ایـن موضـوع اطـلاع نداشتند، وی با استفاده از این بی اطلاعی ، بلافاصله پس از ورود به تهران در دیدار بـا شـاه و نخست وزیر اعلام داشت که «اگر شاه و نخست وزیـر نامـه ی امضاشـده ای مبنـی بـر تضـمین اعطای امتیاز مربوط به استخراج نفت شمال توسط شرکت مشترک ایران - شـوروی بـه وی اعطا نمایند، ممکن است شوروی نیز خاک ایـران را تخلیـه نمایـد».