خلاصة:
موفقیت اروپاییان در امور تجاری و پیشرفت هایشـان در صـنعت کـه به برتری و تسلط آن ها بر اقتصـاد، مالیـه و تجـارت دنیـا منجـر شـد، برخی از تجار ایرانی را به فکر واداشت که با بهره گیری از شیوه های نوین تجاری، از شکل فردی بازار سنتی خـارج شـوند و بـه صـورت گروهی و با ترکیب جدید سرمایه گذاری، از سـرمایه هـای کوچـک نیز بهره گیرند. آنان تاسیس شرکت ها با کمپانیهای مـالی و تجـاری را به عنوان راه حلی در مقابل نفـوذ و هجـوم اقتصـادی قـدرت هـای خارجی برگزیدند و بدین ترتیب ، شرکت ها و تجارتخانه های جمعی خارج از بازار میتوانسـتند جـایگزین حجـره هـای کوچـک و تنـگ درون بازار شوند. شرکت اسلامیه به ریاست محمدحسین تاجر کازرونی، از مهـم تـرین شرکت های تجاری اصفهان بود که شعبه هایی در شـهرهای مختلـف کشور داشت . گروه هایی از روشنفکران و علما در شـهرهای مشـهد، شیراز، بوشهر و ...، با فعالیت های شرکت همکاری مـیکردنـد. ایـن شرکت حوزه ی فعالیت خود را به بیرون از مرزهای کشور، از جملـه قفقــاز و روســیه کشــاند و اهــداف خــود را طــی گــزارش هــایی در روزنامه ها منتشر کرد. با وجود همه ی این فعالیت هـا، ایـن شـرکت و شرکت های مشابه آن از موفقیت چندانی برخـوردار نبودنـد. در ایـن مقاله با تکیه بر منابع منتشر شده ، روزنامه ها و برخی اسـناد، بـه دنبـال پاسخ برای این پرسش ها هستیم که سرمایه داری ایرانی به دنبـال چـه واکنش های اقتصادی در مقابل سرمایه های بیگانه بود، برخورد آن ها با سرمایه گذاریهای جدید چگونه بود و چه عواملی در راهکارهای جدید تجار موثر بودند؟
ملخص الجهاز:
روشنفکران به تبلیغ دیدگاه های خود در روزنامه ها می پرداختند و گاه تا جـایی پیش می رفتند که نمایندگی این شرکت ها را نیـز مـی پذیرفتنـد؛ بـرای نمونـه مؤیدالاسـلام ، مدیر روزنامه ی حبل المتین و میرزا علی محمد خـان کاشـانی ، مـدیر روزنامـه ی ثریـا، بـرای حمایت و تشویق شرکت اسلامیه بسیار کوشیدند (رضوانی ، ١٣٦٥: ٢٨).
مدیر روزنامه ی حبل المتین و میرزا علی محمد خـان کاشـانی ، مـدیر روزنامـه ی ثریـا، بـرای در تهران ریاست شعبه ابتدا بر عهده ی میرزا احمد امـین الصـنایع قـرار داشـت کـه مـردی حمایت و تشویق شرکت اسلامیه بسیار کوشیدند (رضوانی ، ١٣٦٥: ٢٨).
حتی گفته شده است علمای اصفهان مـی خواسـتند مـردم را از به تجارت می پرداختند با چنین شرکتی مخالف بودند یا سـرمایه هـای خـارجی بـا همکـاری پوشیدن لباس و منسوجات خارجی منع کنند؛ اما رؤسای شرکت خواستند تا شـرایط فـراهم عوامل داخلی موانعی ایجاد می کردند و یا نوعی اختلاف نظـر بـین تجـار شـیراز و اصـفهان نشده است ، این حکم اعلام نشود.
علاوه بر تأکید بـر حمایـت اولیـای دولـت و علمـای اصـفهان و تشـکر از آقـا نجفـی و رکن الملک ، نایب الحکومه ی اصفهان و توجه ظل السلطان به حمایـت از شـرکت (پـرورش ، ١٠ جمادی الثانی ١٣١٨، ش ١٦: ١٦-١٥) که این پشـتیبانی هـا دلگرمـی بـرای سـهام گـذاران ایجاد می کرد و برای پیشبرد اهدافشان لازم بود، در شماره ی دیگری از روزنامه از دولـت و پادشاه طلب کمک شد تا دستور دهند عامه ی مردم منسوجات شرکت را بخرند، لباس هـای لشکر و سربازان را از شرکت خریداری کنند و شـاه از لبـاس شـرکت بپوشـد تـا مـردم نیـز پیروی کنند.