خلاصة:
در شریعت اسلامی ، تحریم و تجریم (جرمانگاری)، مبتنی بر مقاصد و اهـدافی اسـت که شـارع در وضـع آن در نظـر داشـته اسـت ؛ در همـین راسـتا، توجـه بـه فقـه مقاصـد و درک ضرورت وجودی احکام، ما را به فلسفه آها رهنمون می شود. جرمانگاری و مجازات ارتـداد بـه عنوان یکی از مباحث فقه جزایی اسلام، مورد توجه موافقـان و مخالفـان آن قـرار گرفتـه اسـت . صرفنظر از بحث تحریم ارتداد در قرآن کریم و سـنت نبـوی، آن چـه محـل بحـث اسـت ، از یک طرف، بر اساس برخی از نصوص، جرمانگاری و مجازات ارتداد مورد تاکیـد قـرار گرفتـه است و از سوی دیگر، برخی بر ایـن باورنـد کـه بـا توجـه بـه مبـانی نـصوص، مقاصـد شـریعت اسلامی ، نقد احادیث و روایات منقول در این مورد و جمع ادلـه ، ارتـداد تحـریم شـده و تجـریم نشده است و جرمانگاری آن، نمی تواند با این مبانی همخوانی داشته باشد.
ملخص الجهاز:
آن چه سبب این امر می شود، کفر و کافر شدن شخص نسبت به استمرار در پـذیرفتن دیـن اسلام است و آن چه که موجب کفر می شود، انکار چیزی است که در حد ضـروریات دین اسلام باشد و «ضروری دین نیز چیزی است که جزء دین بودن آن نیاز به اسـتدلال و دقت نداشته باشد، همانند نماز و زکات و حج » (القواعد الفقهیه /٢١٣/٥) منظور از کفـر نیـز در تعریف ارتداد، کافر شدن شخص با خروج از اسلام ، بعد از پـذیرش آن اسـت و بـه صورت خاص به کار برده شده اسـت و «مرتـد، شخـصی اسـت کـه پـس از خـروج از اسلام ، کفر را انتخاب می کند» (تحریر الوسیله /١٠/١)، با توجه به ایـن کـه نوشـتار حاضـر بـر شرایط تحقق ارتداد متمرکز نیست و بلکه صرف جرم انگـاری و مجـازات آن را مـورد بررسی قرار می دهد، فرض نگارنده بر این اسـت کـه تمـام شـرایط ارتـداد، چـون بیـان صریح آن ، رفع شبهات ، عدم توبه و نیز سایر شرایط از نظر فقهی محقق شده باشـد و در این راستا به بررسی دیدگاه های موجود در ارتبـاط بـا جـرم انگـاری و مجـازات ارتـداد خواهد پرداخت .
» (ارتداد و آزادی /٤٢) از سوی دیگر، مجـازات ارتـداد بـر ایـن اساس است که فرد بـه نـوعی عقیـده اسـلامی را مـورد اسـتهزاء قـرار داده اسـت ، زیـرا شخص با پذیرش دین اسلام از یک طـرف و خـروج از آن از طـرف دیگـر، باورهـای مسلمانان را مورد تمسخر و استهزاء قرار داده و مجازات مرتـد آن گونـه کـه «ابـن قـیم » می گوید «ارتباطی با آزادی عقیده ندارد، بلکه این مسأله بـا حیـات جمعـی مـسلمانان و مدیریت حکومت اسلامی پیوند دارد و بـه دلیـل مقابلـه بـا دشـمنانی اسـت کـه ادعـای مسلمانی دارند» (الحریه و الدین /١٥٥).