بررسی رابطه تئوریک اخلاق اسلامی و رفتار فرانقش سازمانی مقالة

در محیط های رقابتی امروزی، توسعه رفتارهای فرانقش در میان کارکنان از عوامل کلیدی برای ارتقای عملکرد سازمانی به شمار می رود. از سوی دیگر، مسئولیت اجتماعی سازمان ها، توجه به اخلاق را ضروری ساخته است. شباهت ها و اشتراکات رفتاری و مصداقی این دو مقوله، بررسی رابطه تئوریک اخلاق اسلامی و رفتارهای فرانقش را به مسئله اصلی این پژوهش تبدیل کرده و این پژوهش درصدد است تا ضمن رجوع به بن مایه های دینی، به مقایسه دو مقوله «اخلاق» و «رفتار فرانقش» بپردازد. پژوهش حاضر از نظر هدف، روش و ماهیت داده ها به ترتیب، کاربردی، اسنادی و کیفی است. نتایج پژوهش بیانگر برتری اخلاق بر رفتار فرانقش از ابعاد مختلف است؛ ازجمله: مطلق و جهان گیر بودن، استمرار داشتن، داشتن مبانی حقیقی و متعالی، پشتیبانی دین و مذهب، منشا و ریشه های عالی، اختیاری بودن، هدف متعالی و محدود نشدن به برخی از رفتارهای معین. برپایه این نتایج مدیران می توانند با ترویج اخلاق اسلامی در میان کارکنان، رفتارهای فرانقش را با ماهیتی متعالی و به گونه پایدارتر توسعه دهند.

Nowadays, in competitive environments, development of metafunction behavior among the employees is one of the key factors to promote organizational function. On the other hand, social responsibility of the organizations has made it necessary for the attentions to be directed to ethics. Referring to religious motives, this study intends to compare two categories of "ethics" and "metafunction behavior". In terms of purpose, method, and nature of the data, the study has applied, documentary, and qualitative approaches respectively. The results indicate superiority of ethics in comparison to metafunction behavior in different dimensions such as absoluteness and universality, continuity, having real and sublime principles, supporting religion, supreme origins and roots, optionality, sublime purposes and not being limited to some certain behaviors. Based on these results and promotion of Islamic ethics among the employees, managers can develop metafunction behavior with a supreme nature and sustainable form.

پژوهش‌های متعددی در اقصا نقاط دنیا، ارتباط مثبت بین رفتار شهروندی سازمانی (OCB) و عملکرد مؤثر سازمان را نشان می‌دهند؛ (Nielsen, Hrivnak, & Shaw, 2009) اما شکل صحیح رفتارهای فرانقش خود، معلول عوامل و انگیزه‌های دیگری است که به‌مراتب ریشه‌دارترند؛ یعنی عامل اصلی در پیدایی آنها را باید در یک باور متافیزیکی یا یک عقیده متعالی جستجو کرد؛ به‌طوری که شناسایی و تقویت این عوامل در وجود کارکنان، مدیران را در ارتقای چنین رفتارهایی یاری می‌رساند. حقیقی و میرزاده، 1389 جایگاه عدالت در اسلام و نقش آن در ارتقای «OCB» (کیفی ـ اسنادی) عدالت سازمانی (در قرآن و فرهنگ اسلامی) عاملی مؤثر در ارتقای «OCB» Chun, Shin, Choi, & Kim, 2011 نظام اخلاقی شرکت چه نقشی در عملکرد مالی آن دارد؟ نقش میانجی‌گر تعهد جمعی سازمانی و «OCB» ضریب همبستگی ‌ـ تحلیل عاملی ـ مدل‌یابی معادلات ساختاری نظام اخلاقی شرکت از طریق میانجی‌گری و تأثیرات عمده «OCB» و تعهد سازمانی به عملکرد مالی آن مرتبط می‌شود Wang, Howell, Hinrichs, & Prieto, 2011 رفتار شهروند سازمانی: نقش انگیزش بر مبنای ارزش و هویت ضریب همبستگی ‌ـ تحلیل عاملی ـ تحلیل رگرسیون سلسله‌مراتبی رابطه مثبت بین انگیزش بر مبنای ارزش و ابعاد «OCB» (ابعاد براساس مدل ارگان) رامین مهر و هادیزاده مقدم، 1388 بررسی رابطه بین ادراک از عدالت سازمانی و «OCB» ضریب همبستگی ‌ـ تحلیل عاملی ـ تحلیل مسیر (از نوع علی) اثر مثبت و معنادار هر سه بعد عدالت سازمانی (عدالت توزیعی، رویه‌ای و مراوده‌ای) بر «OCB» طاهری‌دمنه و دیگران، 1390 نقش اخلاق کاری در ارتقای رفتار شهروند سازمانی ضریب همبستگی، تحلیل عاملی، رگرسیون (کاربردی، پیمایشی) مشخصه‌های «OCB» می‌توانند از طریق تقویت اخلاق [کاری] ارتقا داده شوند. (Hall, Zinko, Perryman, & Ferris, 2009: 383) ارگان نیز یادآوری می‌کند که ممکن است «OCB» تاکتیکی در جهت تحت تأثیر قرار دادن مدیران سازمان برای ارتقا یا اعطای پاداش باشد.