خلاصة:
مدرسه کوفه و بغداد را می توان دوران اوج شکوفایی و درخشندگی کلام امامیه در سده های نخستین به شمار آورد؛ اما در فاصله زمانی میان مدرسه کوفه و بغداد (آستانه غیبت صغری تا عصر شیخ مفید) به دلیل نامناسب بودن پاره ای از شرایط، کلام امامیه تمرکز جغرافیایی لازم را نداشته است. نوشتار پیش رو درصدد است با معرفی متکلمان امامی این عصر و بیان دیدگاه ها و تلاش های علمی و تولیدات کلامی آنان، نشان دهد که شخصیت های برجسته کلامی در این دوره حضور داشته و تاثیر گذار هم بوده اند، مانند تاثیرگذاری شگرف ابن جبرویه امامی بر تغییر عقیده و مسلک ابن مملک جرجانی معتزلی. این دیدگاه در مقابل نظر کسانی است که به فقدان متکلمان امامیه در این محدوده تاریخی باور دارند.
The schools of Kufa and Baghdad might count as the peak of the development and flourishment of Imami theology، but in the period between the two schools of Kufa and Baghdad (the beginning of the Minor Hiddenness to the age of Sheykh Mufid)، the Imami theology did not enjoy the necessary geographical focus، perhaps because of the inappropriateness of some conditions. The paper seeks to introduce the Imami theologians of this age and their theological views and show that there were prominent theological figures in this period who were very influential، such as the inpressing influence of Ibn Jirooyah on the conversion of Ibn Momallek Jorjani from Mutazili to Shiism. This is in contrary with the views of people who hold that in this historical period، there were no Imami theologians.
ملخص الجهاز:
این دیدگاه در مقابل نظریۀ عدهای از پژوهشگران است که معتقدند کلام امامیه پس از افول مدرسۀ کلامی کوفه در نیمه اول سدۀ سوم در موضع انفعال قرار گرفت و نیز کسانی که حضور متکلمان امامی تا قبل از مدرسۀ کلامی بغداد (عصر شیخ مفید) را نادیده میگیرند.
از تاریخ ولادت و وفات و نیز محل زندگی و مشایخ ابن ابیعقیل اطلاعی در دست نیست از آن جهت که جعفر بن محمد بن قولویه (م368) از او نقل میکند (نجاشی، 1407: 48) میتوان گفت: او در اوایل غیبت کبری، احتمالا در عراق زندگی میکرده است.
4. ابو العزاقر شلمغانی محمد بن علی شلمغانی زمانی از علمای مشهور امامیه محسوب میشد (ابن ندیم، 1350: 225) که در دوران غیبت صغری در بغداد با حسین بن روح نوبختی نایب سوم اختلاف پیدا کرد (نجاشی، 1407: 378)؛ لذا از جانب بسیاری از شیعیان طرد گردید و مورد نکوهش قرار گرفت (طوسی، 1411(الف): 391).
شلمغانی در دوران سلامت عقیده روایاتی را نقل و کتابهایی نیز تألیف کرد (ابن شهر آشوب، بیتا: 139) که مورد اقبال جامعه امامیه قرار گرفت، بهگونهای که کتابهای او در بسیاری از منازل شیعیان یافت میشد (طوسی، 1411(الف): 389)، به ویژه کتاب فقهی التکلیف او که تأیید حسین بن روح را به همراه داشت (همان: 409) و حتی مدتها پس از مرگ شلمغانی در دوران سید مرتضی دربارۀ عمل به محتوای این اثر گفتوگو بوده است (مرتضی، 1405، ج1: 279).