برهان صدیقین به تقریر ملاصدرا و علامه طباطبایی مقالة

چکیده از جمله برهان‌های اقامه‌شده بر وجود خدا برهان صدیقین است. امتیاز این برهان بر سایر برهان‌ها آن است که در آن از هیچ‌ یک از مخلوقات خدا برای اثبات وجود خدا استفاده نشده است. تقریر ملاصدرا و تقریر علامه طباطبایی دو تقریر از این برهان است. در این مقاله نشان داده شده است که این دو تقریر، برخلاف تفاوت ظاهری و برخلاف تلقی مشهور، در اصل تفاوتی ندارند و هر دو، بعد از قبول اصالت وجود، چیزی جز تأمل در حقیقت وجود، که وجودش به ضرورت ازلی موجود و بنابراین واجب‌الوجود است، نیستند. در ضمن، در مقاله نشان داده شده است که تقریر علامه طباطبایی مبتنی بر اصالت وجود است، نه اصالت واقعیت. هم‌چنین، هیچ ‌کدام از دو تقریر، در واقع، برهان نیست (چون در آن‌ها حد وسطی وجود ندارد). برهان صدیقین صرفا بیانی است از بداهت وجود خدا.

آن چه از دلایل چهارگانة یادشده و عبارات و اشارات مشابه آن هـا در اکثـر کتـاب هـای ملاصدرا برمی آید این است که از تأمل و نظر در حقیقت وجود، که امری صرف و نامتناهی است ، وجوب و کمال و غنای مطلق آن آشکار می شود و در تقریر برهان صدیقین تفطن به همین امر کافی است و دیگر نیازی به بیان تشکیک وجود و تقدم کمال بر نقـص و امتنـاع دور و تسلسل نیست و اگر در تقریر صدرا از برهان ، چنان که گذشت ، آمده اسـت ، از بـاب ضرورت وجود آن ها به منزلة اجزا و مقدمات برهان نبوده است . آن چه در خصوص این تقریر می توانیم بگوییم عینا همان است که دربارة تقریر پیشـین گفتیم : حقیقت وجود عدم را نمی پذیرد و بنابراین واجب الوجود است و انتقال به این معنی صرفا نیازمند توجه و تأمل است و مراد صدرالدین شیرازی از برهان نیز، با نظـر بـه دلایـل هفت گانة پیشین ، همین است و تقسیم موجود به حقیقت وجود و غیـر حقیقـت وجـود و اثبات وجود حقیقت وجود با استعانت از ابطال دور و تسلسل ، صراحتا، واسـطه قـرار دادن وجود غیر خداست برای اثبات وجود خدا و این امر با تعریف هایی که خود صدرا از برهان صدیقین به دست می دهد ناسازگار است .