مشکل محاسبه در فایده‌گرایی: نقد و بررسی نظریه جی.جی.سی اسمارت مقالة

فلسفه‌ی اخلاق شامل سه حوزه­ی فرااخلاق، اخلاق هنجاری و اخلاق کاربردی است. فایده‌گرایی یکی از دیدگاه­های مهم مطرح در حوزه­ی اخلاق هنجاری است که معیار درستی اعمال انسان را بر سود و زیان پیامدهای آن و یا به عبارتی بر میزان خوشبختی­ ایجاد شده برای همه­ی افرادی که تحت تأثیر آن فعل قرار دارند، مبتنی می­سازد. فایده­گران خود به دو گروه عمل‌محور و قاعده‌محور تقسیم می­شوند. دسته­ی نخست به میزان خیر یا خوشبختی­ای که هر عمل در یک موقعیت خاص ایجاد می­کند توجه کرده و گروه دیگر به میزان خیر یا خوشبختی که یک اصل یا قاعده به همراه دارد نظر دارند. جی.جی.سی اسمارت یک پراگماتیست و حامی فایده­گرایی عمل­‌محور است. در این نوشتار کوشیده­ایم که پس از بیان اصول مورد قبول فایده­گرایان برخی از اشکالات مطرح شده به مسأله محاسبه­ی پیامدهای اعمال را مورد بررسی قرار داده و پاسخ­های ارائه شده از سوی اسمارت به آنها را بیان کنیم. اسمارت برای پاسخگویی به این انتقادات به جای محاسبه­ی پیامدها از مقایسه­ی دو «وضعیت کلی» سخن به میان می­آورد و با این کار صورت مسأله را پاک می­کند. وی می­کوشد تا با تمایز میان دو نوع محاسبه یعنی محاسبه­ی پیامدهای یک عمل و ارزیابی و محاسبه­ی اعمال ممکن پیش­رو و همچنین با توسل به مثال «امواج آبگیر» و نیز توسل به «قواعد سرانگشتی» برای مواردی که ضرورت توسل به قواعد احساس می­شود، به کلیه­ی انتقادات وارد شده بر محاسبه در فایده­گرایی پاسخ دهد.

فايده گرايي يکي از ديدگاه هاي مهم مطرح در حوزه ي اخلاق هنجاري است که معيار درستي اعمال انسان را بر سود و زيان پيامدهاي آن و يا به عبارتي بر ميزان خوشبختي ايجاد شده براي همه ي افرادي که تحت تأثير آن فعل قرار دارند، مبتني ميسازد. در اين نوشتار کوشيده ايم که پس از بيان اصول مورد قبول فايده گرايان برخي از اشکالات مطرح شده به مسأله محاسبه ي پيامدهاي اعمال را مورد بررسي قرار داده و پاسخ هاي ارائه شده از سوي اسمارت به آنها را بيان کنيم . وي ميکوشد تا با تمايز ميان دو نوع محاسبه يعني محاسبه ي پيامدهاي يک عمل و ارزيابي و محاسبه ي اعمال ممکن پيش رو و همچنين با توسل به مثال «امواج آبگير» و نيز توسل به «قواعد سرانگشتي» براي مواردي که ضرورت توسل به قواعد احساس ميشود، به کليه ي انتقادات وارد شده بر محاسبه در فايده گرايي پاسخ دهد . وي ميگويد با واژه ي "بايد" ما به افعال امر ميکنيم اما در اينجا، من واژه ي "خوب " را براي امر کردن به وضعيت امور(States of Affairs) به کار ميبرم و معتقد است که اگر ما بتوانيم با اطمينان به تمامي پيامدهاي دو عمل الف و ب علم پيدا کنيم و اگر آنها تنها اعمال ممکن پيش روي ما باشند، يک فايده گراي عمل محور اگر گمان کند که مجموع پيامدهاي الف بهتر از ب هستند، امر به انجام الف خواهـد کرد.