خلاصة:
تسبیح موجودات یکی از حقایق عالم هستی است که قرآن کریم و روایات بسیاری بر آن اشاره دارند. اغلب مفسرین، مخصوصا متاخرین آنها، این آیات را علاوه بر اینکه زبان حال موجودات می دانند، حمل بر زبان قال نیز می نمایند. از آنجا که تسبیح نمودن متفرع بر داشتن آگاهی است، ازاین رو نزد آنان، تمام موجودات حظی از علم دارند. صدرالمتالهین نیز در حکمت متعالیه با توجه به نگاه خاصی که نسبت به علم داشته است، در نظر نهایی خویش، علم را از مقولات ماهوی خارج می کند و آن را از سنخ وجود می داند و با اثبات مساوقت علم با وجود، برای آن مراتبی از شدت و ضعف قائل می شود. بر همین اساس، هر موجودی به اندازه مرتبه وجودی اش، از علم بهره مند می گردد. بدین ترتیب تبیین عقلانی از تسبیح موجودات عالم ارائه می دهد. این تحقیق عهده دار این تبیین است.
As one of the facts of the world، praise of creatures has been mentioned in the Holy Quran and many narrations. The majority of the commentators، especially the latter ones believe that in addition to the fact that these verses are indicative of the creatures innate language، they are conveyance of speech language، too. Since praising is derived from knowledge، for them، all creatures enjoy knowledge. According to his particular view about knowledge in transcendental philosophy، in his final viewpoint، Mulla Sadra considers that knowledge is irrelevant to substantive categories. For him it is among the categories of existence and proving the concurrency of science with existence، he assumes degrees of intensity and weakness for it. Accordingly، every creature enjoys knowledge to the scope of its existential degree. Therefore، he proposes a rational illustration of the praise of the worlds creatures being conducted by the paper.
ملخص الجهاز:
"چیزی که هست عقلای از موجودات، این دلالت را با زبان سر ایفا میکنند و میگویند: «سبحان الله سبحان الله» و یا به فارسی میگویند: «خدا منزه از هر نقص و حاجت است» و غیر عقلا این دلالت را به لسان حال ایفا میکنند؛ بلکه همانطور که گفتیم معنای حقیقی کلمه منظور است، و موجودات چه عقلا و چه غیر عقلا همه، خدا را به تمام معنی الکلمه و به حقیقت معنی الکلمه تسبیح میگویند، بهدلیل اینکه در جای دیگر بهطور صریح و به بیانی که نه میتوان حمل بر مجازش کرد، و نه حمل بر عموم مجاز، فرموده: «وإن من شیء إلا یسبح بـحمده ولٰکن لا تفقهون تسبـیحهم» چون اگر منظور از تسبیح، تسبیح مجازی بود، دیگر جا نداشت بفرماید: شما تسبیح آنها را نمیفهمید، زیرا تسبیح مجازی این است که: موجودی با هستی خود دلالت کند بر وجود خالق و صانعش و این دلالتش حجتی باشد علیه منکرین صانع، و یا این است که هر موجودی با زبان حال تسبیح و حمد خدا بگوید، و این دو نوع دلالت را همهکس میفهمد، و نمیبایست بفرماید: «ولیکن شما تسبیح آنها را نمیفهمید».
(طباطبایی، 1374: 17 / 233) دلیل دوم اگر تمام موجودات عالم حتی جمادات، واجد علم و شعورند، چرا این نوع از علم برای انسان قابل ادراک نیست؟ پاسخ بنابر آنچه تاکنون گذشت میتوان گفت که ادراک انسان قادر است تا مرتبهای از وجود علم را درک نماید و قوهای برای درک مرتبه ضعیفتر از آن نزد آدمی نیست؛ مگر اینکه شخص با تهذیب و ترفیع درجات وجودی خود بتواند بر وجود مثالی اشیا احاطه پیدا کند و تسبیح تقدیس موجودات عالم را به عیان ببیند."