خلاصة:
اعراب از ابتدای ظهور اسلام در خاورمیانه با ادبیات تطبیقی آشنا بوده اند، اما این آشنایی از حد مقایسة اشعار، به منظور یافتن شاعر یا شعر برتر، فراتر نمی رفت ؛ زیرا آنها زبان عربی و ادبیات شعری آن را پدیده ای بی همتا می شمردند و به همین دلیل تصور مقایسه کردن آن با ادبیات سایر زبان ها منتفی بود. پس از هجوم ناپلئون به مصر، ادبیات تطبیقی ، به مفهوم غربی آن ، در عالم عرب ظهور کرد. انتشار کتاب روحی الخالدی نقطة عطفی در آغاز مطالعات تطبیقی در زبان عربی بود و پس از آن کتاب ها و نشریات عرب زبان چندی به مباحث تطبیقی پرداختند. اما این رشته هیچ گاه به صورت رشته ای دانشگاهی درنیامد، بلکه تنها در حد ارائة چند واحد، در میان دروس ادبیات عربی ، باقی ماند؛ زیرا استادان گروه عربی ، علاوه بر درک نادرست این رشته ، آن را تهدیدی برای تعین گروه عربی می پنداشتند. اما اینکه چرا ادبیات تطبیقی در جهان عرب ، برخلاف غرب که با بحران مواجه شده ، چنین در حال رشد است و ستایش و توجه دانشگاهیان را به خود جلب کرده ، حاصل خصلت ذاتی این رشته است که به فرد این توانایی را می دهد که از مرزهای ملی فراتر برود و شاهد تفاوت ها یا شباهت های ادبیات ملل مختلف ، بدون ترجیح یکی بر دیگری ، باشد. نظریة تاثیر و تاثر که در ابتدا تحت تاثیر فرانسویان در میان محققان عرب رایج بود، اکنون دیگر مطلوب ادبیات تطبیقی نیست . با در نظر گرفتن رشد ملی گرایی و پان عربیسم و همچنین نقد روش ها و نظریات کشورهای سابقا استعمارگر جهان ، دلیل توجه روزافزون جهان عرب به ادبیات تطبیقی آشکار می شود.
ملخص الجهاز:
ادبیات تطبیقی در جهان عرب فریال جبوری غزول ، استاد ادبیات تطبیقی دانشگاه امریکایی قاهره ترجمة سحر غفاری ، دانش آموختة دکتری ادبیات فارسی دانشگاه تهران چکیده اعراب از ابتدای ظهور اسلام در خاورمیانه با ادبیات تطبیقی آشنا بوده اند، اما این آشنایی از حد مقایسة اشعار، به منظور یافتن شاعر یا شعر برتر، فراتر نمی رفت ؛ زیرا آنها زبان عربی و ادبیات شعری آن را پدیده ای بی همتا می شمردند و به همین دلیل تصور مقایسه کردن آن با ادبیات سایر زبان ها منتفی بود.
اما اینکه چرا ادبیات تطبیقی در جهان عرب ، برخلاف غرب که با بحران مواجه شده ، چنین در حال رشد است و ستایش و توجه دانشگاهیان را به خود جلب کرده ، حاصل خصلت ذاتی این رشته است که به فرد این توانایی را می دهد که از مرزهای ملی فراتر برود و شاهد تفاوت ها یا شباهت های ادبیات ملل مختلف ، بدون ترجیح یکی بر دیگری ، باشد.
بنابراین ، انتشار کتاب الخالدی با موضوع ادبیات تطبیقی ، نه تنها نشان دهندة تأثیر اندیشه های امروز فرانسه بر دانش پژوهشی عرب و همچنین نقش و تأثیر استعمار در فرهنگ کشورهای مستعمره است ، بلکه نشانی است آشکار از بروز گرایش های غیرمذهبی به طور کل ، و ظهور رمان به طور خاص [در میان اعراب ]؛ ضمن اینکه سال ١٩٠٤ شاهد انتشار اولین ترجمة عربی الیاذة در قاهره ، توسط سلیمان البستانی ، نیز بود.