خلاصة:
ادبیاتپژوهی نوین فارسی تاجیکی فرارود در دهه بیست سده بیست، چون یک شاخه تاجیکشناسی پیریزی شد و
میتوان گفت تا پایان دهه سیام خصوصیت تاجیکشناسی داشت، یعنی برای نظر انداختن به تاریخ ملت و ویژگیهای آن، برای
شناسانیدن مردم تاجیک به خودشان و به دیگران، برای تأمین بقای عمر ملت خدمت کرده است. صدرالدین عینی از جمله افرادی بود
که به تحقیق و تفحص در این زمینه پرداخت و اولین اثر کلان ادبیاتشناسی نوین تاجیکی را خلق کرد. در این مقاله به کتاب «نمونه
ادبیات تاجیک» ـ اثر این مؤلف ارزنده تاجیکی ـ و اهمیت آن در ادبیاتپژوهی تاجیک پرداخته شده است.
ملخص الجهاز:
"3 چون سال 1924 جمهوری خودمختار تاجیکستان تأسیس شد، یکی از نخستین کارهایی که سرور آن ـ رئیس شورای کمیسران (وزیران) خلق تاجیکستان ـ عبدالقادر محیالدین اف کرد، این بود که به استاد خود صدرالدین عینی به نام حکومت سپارش داد که کتابی به نام «نمونه ادبیات تاجیک» تألیف کند.
و چنان که ابوالقاسم لاهوتی (ابوالقاسم احمدزاده لاهوتی کرمانشاهی که سال 1923 به کشور شوروی پناهنده شده و در سال 1935 به تاجیکستان آمده بود) در پیشگفتار «نمونه ادبیات تاجیک»، اشاره کرده است: استاد عینی برای یافتن بعضی از نسخههای خطی شاعران تاجیک بسا روزها که در به در و کوچه به کوچه رفته تا آن را یافته و به دست آورده و در نتیجه زمینه حاضری برای تنقید و تحلیلات ادب تاجیکان آماده نموده.
کتاب عینی «نمونه ادبیات تاجیک» برای عمق خودشناسی تاریخی و فرهنگی و اجتماعی و سیاسی تاجیکان فرارود عامل پر زوری بود، در بین تاجیکان «خارجی» در افغانستان و ایران نیز یک اندازه عمل کرد و توجه روشنفکران این کشورها را به سمت خود کشید.
استاد عینی با این اندیشهها پیشنهاد کرد که ادبیات بزرگ فارسی را در تاجیکستان «ادبیات فارسی ـ تاجیک» باید نامید، یعنی به نام تاریخی آن واژه «تاجیک» را باید افزود تا که حق تاجیکان در میراث مشترک فرهنگی تأکید شده باشد."