خلاصة:
«فرستاده» در مفهوم مطلق میانجی در نامور نامة حکـیم تـوس، جایگـاه ویـژه و حضوری چشم گیر دارد. مقالة حاضر که حاصل بررسی موضوع سفارت در سراسر شاهنامة فردوسی است ، با استفاده از روش توصیفی - تحلیلـی در تبیـین مواضـع تیـره و روشـن آن کوشـیده اسـت . مواضـع تیـره یعنـی زوایـای پنهـان و ابعـاد مغفولماندة امر خطیر سفارت را کاویده و یافته های نوی را دربارة ارکان سه گانـة آن (فرستنده، فرستاده، پذیرنده) به دست داده اسـت . در مواضـع روشـن سـفارت یعنی آنچه کم و بیش در متون دیگر نیز به چشم می خـورد، بـه برجسـته سـازی نکاتی که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته ، پرداختـه و نشـان داده اسـت کـه فرستاده همواره انتقالدهندة صرف پیام نبوده و از آنجایی کـه بخـش اعظمـی از کامیابی فرستنده بستگی به گزینش شخصی شایسـته داشـته اسـت ، در انتخـاب فرستاده افزون بر ویژگی هایی نظیر خصوصیات اخلاقی و همسویی روحیة وی بـا پیغامی که حامل آن بوده، حتی به زیبایی ظاهری و تناسـب انـدام او نیـز توجـه می شده است . یافته های مقالة حاضر همچنین نشان می دهد کـه شـان، میـزان و حدود اختیار فرستادگان یکسان نبـوده اسـت . بـه فرسـتادگان کـاردان در کنـار وظایف معمول، اختیار تام تفویض می شده است تا بنـا بـه صـلاحدیـد خـویش و اقتضای شرایط ، اجازة اتخاذ تصمیمات از پـیش تعیـین نشـده را داشـته باشـند. فرستادگان نیز بنا بر آداب رایج و تجربیات و شگردهای شخصـی ، بـرای برآمـدن مقصود، دقایقی را به کار می بسته اند که در جای خویش شایان توجه است . بررسی تمامی مصادیق پذیرش فرستاده در شاهنامة فردوسی نشان می دهـد کـه هر چند پذیرفتن فرستاده آدابی داشته است ، پذیرندة وی در تمامی موقعیـت هـا خود را ملزم به رعایت آداب و آیین های پذیرش نمی دانسـته ، بلکـه پایبنـدی بـه آداب یادشده تابعی از متغیرهـایی همچـون دوسـتانه یـا خصـمانه بـودن روابـط طرفین ، شان فرستنده، شان فرستاده، محتوای پیـام و... بـوده اسـت و پذیرنـده، متناسب با آنها شیوههایی را برای مواجهه با فرستاده برمـی گزیـده اسـت کـه بـه تفصیل دربارة آنها سخن خواهیم گفت
“Ambassador” has a special status in the absolute concept of intermediacy in the Great Book of Hakim-e Tous، Shahnameh of Firdausi. The article reviewed the matter of ambassadorship in allover Shahname and attempted to determine ambiguous and clear viewpoints using a descriptive-analytic method. It explored ambiguous stands i.e. hidden angles and neglected aspects of serious issue of ambassadorship and found new findings about the triple pillars (Sender، Ambassador، Receiver). The article highlighted less studied points regarding clear viewpoints of ambassadorship and showed that the ambassador is not always just a messenger; and since the great part of sender success depends on the selection of a competent ambassador، there were great emphasis on the moralities، and the sympathy of ambassador with the message itself and even his seeming beauty and organs’ symmetry.
The findings showed that the status، position and authority limitations of ambassadors were not the same. In addition to routine duties، expert ambassadors had been delegated to make non-determined decision upon their own discretion and condition appropriateness. Ambassadors also applied punctilios based on common customs and personal skills to satisfy the needs of sender which are worth exploring.
Reviewing all instances of ambassadors’ acceptance in Shahnameh of Firdausi showed that though there were some special habitudes for accepting the ambassador، the receiver were not forced to follow all habitudes and acceptance orders in all situations، but following orders and habitudes depended on variables like their friendship or hostility relations، the status of sender، the status of ambassador، the message content and so on، and regarding abovementioned issues، the receiver would select some method to encounter with ambassadors، which we will deal with in detail.
ملخص الجهاز:
در مواضـع روشـن سـفارت یعنی آنچه کم و بیش در متون دیگر نیز به چشم می خـورد، بـه برجسـته سـازی نکاتی که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته ، پرداختـه و نشـان داده اسـت کـه فرستاده همواره انتقالدهندة صرف پیام نبوده و از آنجایی کـه بخـش اعظمـی از کامیابی فرستنده بستگی به گزینش شخصی شایسـته داشـته اسـت ، در انتخـاب فرستاده افزون بر ویژگی هایی نظیر خصوصیات اخلاقی و همسویی روحیة وی بـا پیغامی که حامل آن بوده، حتی به زیبایی ظاهری و تناسـب انـدام او نیـز توجـه می شده است .
خاقـان چـین کـه متوجـه چنـین منظوری شده است ، برای آنکه برتری خسرو را نپذیرد، پـذیرش هدیـة او را مشـروط بـه پذیرفتن هدیة خویش می کند و می گوید: گــر از مــن پــذیرفت خــواهی تــو چیــز بگــو تــا پــذیرم مــن ایــن چیــز نیــز (فردوسی ، ١٣٨٦، ج ٨: ١٩٣) خطا در برگزیدن فرستاده هر چند فرستندگان در گزینش فرستاده نهایت دقت را به کار می بسـته انـد، همـواره در این امر مصیب نبوده و گاه دچار خطا می شدهاند و انتخاب نادرسـت ، مـانع دسـتیابی آنان به مقصود می گشته است .
برای نمونه در ارسال پاسخ نامة هرمزد نوشین روان به بهرام آذرمهان، بر رازداری فرستاده تصریح شده است : پیــامش چــو نزدیــک هرمــز رســید یکـــــی رازدار از میـــــان برگزیـــــد (همان، ج٧: ٤٨١) اما گاه این خصوصیت اهمیت بسیار می یافته و هنگـام ارسـال برخـی از پیغـامهـای شاهان، تأکید بر پنهان ماندن سخن سبب می شده که حتـی دبیـر هـم کـه از نزدیکـان پادشاه به شمار می رفته و بنا بر نوشتة کریستن سن ، سیاسـت مـداری حقیقـی بـوده کـه ترتیب اسناد، مکاتبات، انشا و ثبت فرمان ها و محاسبات دولتی را بر عهـده داشـته اسـت (ر.