خلاصة:
مقاله حاضر روابط امپراطوری ایران صفوی را با همسایه شرقی آن، یعنی دولت هند، مورد بررسی قرار میدهد. با استفاده از
منابع متعدد نشان میدهد که هر چند ایران و هند به دلیل همسایگی و رعایت حسن همجواری تلاش میکنند عوامل تنش را در
روابط فیمابین کاهش دهند و به این منظور، روابط دیپلمات خود را گسترش میدهند ولی درگیریهای نظامی که بر سر تسلط بر
منطقه استراتژیک قندهار صورت گرفت نشان داد که علی رغم تعارفات سیاسی، هر دو دولت به شدت به دنبال منافع اقتصادی ـ
سیاسی خود بوده و به هیچ وجه حاضر نیستند بر سر آن معامله کنند. با گذشت زمان نیز از اهمیت قندهار کاسته نشد. حمله محمود
افغان از قندهار و مشکلات بعدی که برای دولت صفوی از این جانب پدید آمد نشان داد که توجه سلاطین صفوی به این منطقه
بیدلیل نبوده است.
ملخص الجهاز:
"امپراطوری اسلامی، فرصت مناسبی را برای تعامل بیشتر فراهم کرد، اما با تجزیه این امپراطوری، دولتهای متعددی به وجود آمدند که دارای مرزهای متغیر بودند، ولی با تشکیل دولت صفوی در ایران، و از بین رفتن حکومتهای متقارن، ایران یکی از دورانهای پررونق خود را به لحاظ رونق داخلی و روابط خارجی تجربه نمود که در این میان هند به دلیل ویژگیهای منحصر به فرد، شایان توجه است.
» او نیز چنین کرد ولی از سوی دیگر شجاع بیگ نیز آنچه گذشته بود، به اطلاع شاه اسماعیل رساند و شاه اسماعیل نیز به میرزا شاه حسین اعتمادالدوله دستور داد نامهای از زبان خود به بابر بنویسد که: «این چه بیادبی است که کردهای و میکنید؟ گاهی بر سر بلخ رفته آن ولایت را به محمد زمان میرزای یاغی نمک به حرام پناه میدهید و گاه سپاه برداشته بر سر قندهار میآیید؟...
(1) ولی دولافوز نویسنده تاریخ هند، نظری متفاوت دارد و معتقد است از زمانی که شاه ایران که در زمان جهانگیر قندهار را به تصرف خود درآورد، آنچنان رفتار سخت و غیرعادلانهای با مردم در پیش گرفت که نه فقط تمام سکنه را با خود دشمن ساخت، بلکه به واسطه کثرت تحمیلات و عوارض غیرمشروع، مردم علیمردانخان حاکم ایرانی آنجا را به وضع خیلی بدی بیرون کردند، مشارالیه که وضع را غیرقابل تحمل دید، در سال 1048ه .
ولی از این زمان به بعد روابط دیپلماتیک بین ایران و هند قطع گردید و از آنجا که شاه جهان حیثیت سیاسی خود را در گرو بازپسگرفتن قندهار میدید، با وجود شکستهای متعدد، باز هم محمد داراشکوه را به اتفاق سعداللهخان وزیر و رستمخان دکنی سپهسالار، با توپها و فیلهای فراوان، روانه قندهار ساخت."