خلاصة:
ادبیات داسـتانی دفـاع مقـدس، یکـی از گونـه هـای ادبـی نـوینی بـود کـه همزمـان بـا جنـگ تحمیلــی ، در ایــران شــکل گرفــت . از آن زمــان، هــر ســاله آثــار متنــوعی بــا دیــدگاههــای گونــاگون و بــر مبنــای بازســازی و بــازآفرینی روایــت هــا و خــاطرات جنــگ منتــشر مــی گــردد. یکــی از موفــق تــرین آثــار و پــرفــروشتــرین کتــابهــا در حــوزة ادبیــات دفــاع مقــدس، کتــاب «دا»، مجموعــه خــاطرات ســیده زهــرا حــسینی اســت . ســاختار اثــر بــر مبنــای روایــت خطــی و تاریخ گونة حوادث جنـگ شـکل گرفتـه کـه تـا حـد زیـادی متعهـد بـه بیـان وقـایع اسـت ؛ امـا از آنجـا کـه راوی خـاطرات، خـود نویـسندة کتـاب نیـست ، نگارنـده در رونـد بـازآفرینی وقـایع بـا نثری سـاده و روان و کمـابیش بـا ویژگـی هـای داسـتانی بـه ضـبط و ثبـت آنهـا پرداختـه اسـت . بـا آنکــه نویــسنده در ظــاهر امــر قــصد «داســتاننویــسی » و «قــصه پــردازی» نداشــته ، امــا عناصــر داســتانی و روایی در کتاب «دا» نمـودی بـارز یافتـه اسـت . شـاید بـه جـرات بتـوان گفـت کـه پـس از ویژگـی عمـدة اثــر، یعنــی واقعیــت گرایــی ، شخــصیت پــردازی از مهمتــرین عناصــر داســتانی آن بــه شــمار آیــد. راوی کتـــاب«دا» از هـــر دو شـــیوة شخـــصیت پـــردازی مـــستقیم و غیرمـــستقیم بهـــره مـــی بـــرد و از طریـــق گفــت وگــو، توصــیف عمــل ، رفتــار، محــیط و نــام بــه معرفــی شخــصیت هــای اثــرش مــی پــردازد. نگارنــدگان در جــستار حاضــر، ابتــدا بــه عنــصر شخــصیت پــردازی توجــه نمــوده، پــس از آن بــه بررســی شــیوههــای پــردازش شخــصیت و شــگردهای توصــیف و پــرورش اشــخاص در کتــاب «دا» پرداخته اند.
ملخص الجهاز:
بـا ایـن حـال برخـی نیـز بـه صـورت خـاص بـه مطالعـه و تحلیـل کتاب پرداختـه انـد؛ از ایـن دسـت مـی تـوان بـه پایـاننامـة کارشناسـی ارشـد لـیلا حقیـری (دانــشگاه علامــه طباطبــایی تهــران)، بــا عنــوان «در بررســی ســیر رونــد خــاطره نویــسی دفاع مقـدس بـا تأکیـد بـر کتـاب«دا»»، مقالـة فاطمـه معـین الـدینی بـا موضـوع «شـگردها و زمینــه هــای تــداعی معــانی در داســتان «دا»» (نــشریة ادبیــات پایــداری، پــاییز ١٣٨٨: ١٨٤- ١٥٩)، و مقالــة «بررســی مــدلهــای مــدیریت بحــران در رمــان «دا»» از حمیــد تــابلی (نـــشریة ادبیـــات پایـــداری، پـــاییز ١٣٩٠ و بهـــار ١٣٩١: ١٠٤- ٧٧)، و بـــه ویـــژه مقالـــة محمدرضــا جــوادی یگانــه بــا موضــوع «روایتــی زنانــه از جنــگ : تحلیــل گفتمــان کتــاب «دا»» (فصلنامة نقد ادبی ، بهار ٩٢ : انتشار آنلاین ) اشاره کرد.
بــا وجــود ایــن ، پــرداختن بــه کودکــان، توصــیف اعمــال و فـضاسازیهـایی کـه از طریـق بچـه هـا در کتـاب «دا» انجـام مـی پـذیرد، بـسیار قابـل توجـه است ؛ بـرای نمونـه مـی تـوان بـه ترسـیم فـضای انـدوهناک جنـت آبـاد هنگـام دفـن پـدر و پردازش و توصیف واکنش بچه ها اشاره کرد: «از بـین آنهـا زینـب جلـوتر آمـد و بـا لحـن کودکانـه اش پرسـید: بابـا شـهید شـده، نـه ؟ حـس کـردم همـة وجودشـان چـشم شـده و منتظـر جـوابی هـستند کـه از دهـان مـن بیـرون مـی آیـد.
بـرای نمونـه مـی تـوان بـه رونـد معرفـی یکـی از شخــصیت هــای کتــاب «دا» یعنــی لــیلا توجــه کــرد کــه ویژگــی هــای شخــصیتی اش بــه اقتضای روند حوادث و به صورت تدریجی مطرح می شود: ـ «تـوی راه از ایـن کـه بـا مـن مـی آمـد نگـران بـودم.