خلاصة:
چکیده دو روزنامۀ طنزآمیز ملانصرالدین و صوراسرافیل از جمله روزنامههای تأثیرگذار دورۀ مشروطه به شمار میآیند که به سبب ویژگیهای منحصربهفرد خود در تحول روزنامهنگاری و طنزپردازی در ایران تأثیر قابل ملاحظهای بر جای نهادند. همزمانی انتشار این دو روزنامه در بخشی از دوران حضور آنها در عرصۀ مطبوعات علاوه بر نقش تاریخی آنها در بیداری افکار و دگرگونی شیوۀ روزنامهنگاری، در همدیگر نیز مؤثر میافتاد و به ارتقای سطح و کیفیت مندرجات آنها یاری میرساند. این دو روزنامه که نخستین آنها به سردبیری جلیل محمدقلیزاده در قفقاز به چاپ میرسید و دومی به سردبیری علیاکبر دهخدا در تهران و سپس در اروپا طبع و نشر میشد، از حیث سبک روزنامهنگاری، بهرهگیری از زبان طنز و کاریکاتور و استفاده از فرهنگ، زبان و ادبیات عامیانه شباهتهای درخور توجهی با هم داشتند. در مقالۀ حاضر مقایسۀ ساختار و قالب این دو روزنامه بهویژه مقالات جلیل محمدقلیزاده و علیاکبر دهخدا وجوه مشابهت و تمایز و علل تأثیرگذاری آنها بررسی و تبیین شده است.
ملخص الجهاز:
ادبیات شناس معروف آذربایجان حنفی زیناللی، مینویسد: "جلیل محمدقلیزاده با آوردن حکایت ها و داستان هایش با زبان عامیانه ثابت کرده است که در انتخاب نام ملانصرالدین به عنوان امضای خود مرتکب سهو نگردیده است ، بلکه خود و روزنامه اش لایق 2 چنین نامی بوده اند" (H.
" در ادامه دخو طنز و کنایه را با این بیت سعدی "خوی بد در طبیعتی که نشست ، نرود تا زمان مرگ از دست " شروع میکند و میگوید: "من مدت ها بود میگفتم با این همه اصرار انبیا و حکما و مردمان بزرگ دنیا به تربیت زنان چه علت دارد که زن های ما چندین دفعه جمع شده عریضه ها به مجلس شورا و مقایسه و تحلیل ساختار روزنامه های ملا نصرالدین و صور اسرافیل هیئت وزرا عرض کرده اجازه تشکیل مدرسه به طرز جدید و ترتیب انجمن نسوان خواستند و هر دفعه وکلا و وزرای ما گذشته از این که همراهی نکردند ضدیت نمودند؟ در این باب خیلی فکرها کردم خیلی به دره و گودال ها رفتم و درآمدم عاقبت فهمیدم همۀ اینها برای این است که زن های ایران یعنی مادرهای ما اعتقاد کاملی به دیزی از کار درآمده دارند...
در مقاله ای با عنوان "چتین مسئله یه جواب " (پاسخ به یک مسئلۀ دشوار) که در ٨ سپتامبر ١٩٠٦ در روزنامۀ ملانصرالدین درج گردیده است مسئله چنین مطرح گردیده : " در یکی از مقایسه و تحلیل ساختار روزنامه های ملا نصرالدین و صور اسرافیل دارالمعلمین از بین ٦٤ بچه مسلمان دوتایشان زبان مسلمانی نمیدانند.