خلاصة:
آزاده شریفی مقدم [1] تاریخ دریافت: 27/9/89 تاریخ تصویب: 19/4/91 چکیده گونههای زبانی ازنظر ویژگیهای مختلف آوایی- واجی، صرفی- نحوی و واژگانی با یکدیگر تفاوت دارند. ازجمله ویژگیهای صرفی گونۀ کرمانی، پسوند / u - / است که در این گونۀ زبانی، کاربرد و حوزۀ عملکردی گسترده دارد. این وند با پیوستن به عناصر قاموسی مختلف، مجموعهای متنوع از مفاهیم مختلف را پدید میآورد. امروزه، اگرچه بهدلیل نفوذ گونۀ معیار، از میزان زایایی این پسوند کاسته شده است، همچنان در گفتار گویشوران کرمان، این پسوند بهکار میرود. مفاهیمی که پسوند / u - / به عنصر پایه میدهد، عبارتاند از: تصغیر، صمیمیت، تحقیر، فراوانی، دارندگی، تشبیه، توصیف، معرفگی و... . پسوند موردبحث، بدین صورت، هویت صرفی خود را آشکار میکند؛ همچنین بهدلیل دارابودن قابلیت زیاد برای واژهسازی، امکان ترکیبشدن با بسیاری از مقولههای واژگانی را بهمنظور خلق اقلام واژگانی جدید دارد. در پژوهش حاضر، با تکیه بر انواع متون گفتاری شفاهی و کتبی همچون مشاهده و ثبت گفتار گویشوران بومی منطقه و نیز گردآوری دادههای مرتبط ازطریق متونی همچون مثلها، داستانها، حکایتها و نمونههای گفتاری، در شناخت ساختار و نقش این عنصر واژهساز در گونۀ کرمانی کوشیدهایم. گونۀ گفتاری کرمان، پسوند / u - /، مختصات معنایی، مختصات صرفی، مختصات ساختاری. 1. استادیار گروه زبانهای خارجی دانشگاه شهید باهنر کرمان asharifi@mail.uk.ac.ir
ملخص الجهاز:
پسوند/u–/ در مجموعه ای گسترده از واژگان متعلق به گونة گفتاری فارسی امروز کاربرد دارد و عنصری زایا در برخی واژه ها، به ویژه در ترکیب با ساخت های مکرر به شمار می رود؛ اما در گونة گفتاری منطقة کرمان ، گسترة کاربردی و حوزة معنایی ای خاص دارد که نیازمند توجه زبان شناختی خاص به این حوزه است .
مانند: - للو / للانو /lelu/lelɑnu/ (کوچک و بانمک ) - عزیزو /Ɂæziz-u/ (شخص بسیار عزیز) - جگرو /ʤəgər-u/ (دوست داشتنی و خواستنی ) این وند در ترکیب با اسم های خاص در موقعیت های غیررسمی و خویشاوندی یا نزدیکی ، با همین نقش به کار می رود و اتصال آن به واژه ، گاهی می تواند باعث بروز تغییرهایی در صورت واژگانی عنصر پایه نیز بشود؛ مانند: ١) تغییر یا حذف صدای پایانی : - علی ←علو / علالو/Ɂælo/Ɂælɑno/ - زهرا← زرو/zəru/ ٢)حذف هجای پایانی : - پروانه / پروین ←پرو /pəro/ - رخساره ←رخو /roxu/ ٣) حذف هجای آغازین : - معصومه ← صومو /sumu/ در مواردی که سن مخاطب ، کم باشد، به جای وند /u-/،lu/ -/ به اسم اضافه می شود که با بخش پایانی کلمة «کوچولو»، به لحاظ معنایی و صوتی هماهنگی دارد؛ مانند: - علی ← علالو /Ɂælɑnu/ - فاطمه ← فاطلو /fɑtəlu/ - ربابه ← ربلو /rəbəlu/ - سکینه ← سکلو /səkolu/ گرایش گونة عام به حذف صدا یا هجای پایانی همراه با افزودن یک وند تک هجایی که معمولا /i/ است ، ازنوع عام و جهان شمول است و عنصر تحبیبی .