خلاصة:
موضـوع انسـجام در غـزل حـافظ از دیربـاز، مـوردتوجـه بسـیاری از پژوهشگران بوده و بین آن ها، برسـر ایـن مسـئله ، اخـتلاف نظـرهـایی به وجود آمـده اسـت . از آن سـوی، دربـارة وجـود انسـجام در غـزل سعدی، تقریبا تمام پژوهشگران متفق انـد. حـال ، ایـن پرسـش مطـرح میشود که چرا غزل حافظ گاهی دارای انسـجامی ضـعیف یـا حتـی نامنسجم به نظر میرسد؛ درمقابل ، دلیـل منسـجم بـودن غـزل سـعدی چیست . با استفاده از ره یافت علمی و زبان شناختی هلیـدی٢ ٣ و حسـن (١٩٨٥) میتوان پاسخی برای این پرسش هـا بـه دسـت آورد. در ایـن پژوهش ، برپایه نظریـه انسـجام ایـن دو زبـان شـناس (١٩٨٥)، عوامـل به وجودآورندة انسجام را در دو غـزل ، یکـی از حـافظ و دیگـری از سعدی، با وزن ، قافیه و موضوع یکسان بررسی کرده ایم تـا بـراسـاس این رویکرد، تفاوت آن ها را نشـان دهـیم ؛ همچنـین ضـمن بررسـی عوامل ایجادکنندة انسجام در هریک از این دو غزل ، توزیع فراوانـی و درصد آن ها را با یکدیگر مقایسه کرده ایم . پس از تحلیل دو غـزل ، به این نتیجه رسیده ایم که بیشتربودن انسجام در غزل سعدی نسبت بـه غزل حافظ ، در نوع عوامل انسجامی به کاررفته در متن ریشه دارد که در این پژوهش ، به آن ها پرداخته ایم .
ملخص الجهاز:
پس از تحلیل دو غـزل ، زبان شناسان ، زبانی بودن ادبیات ثابت شده است و از آنجا که زبان شناسی ، عبارت از مطالعـۀ به این نتیجه رسیده ایم که بیشتربودن انسجام در غزل سعدی نسبت بـه علمی زبان ، یعنی تاروپود به وجودآورندة ادبیـات اسـت ، قاعـدتا مـی تـوان ایـن حـوزه را بـا 1 غزل حافظ ، در نوع عوامل انسجامی به کاررفته در متن ریشه دارد که ادبیات و به ویژه نقد ادبی و بلاغت پیوند داد.
تحلیل انسجام در غزل سعدی در این بخش ، این غزل سعدی را برای بررسی برگزیده ایم : خـرم آن بـقـعه کــه آرامـگـه یـار آنجاست راحـت جـان و شــفـای دل بـیـمار آنجاست من در اینجای ، همیـن صورت بی جانم و بـس دلـم آنجاست کــه آن دل بر عـیار آنجاست تــنـم اینجاست سـقـیم و دلم آنجاست مقـیم فلک اینجاست ؛ ولی کـوکتب سیار آنجاست آخـــر ای بــاد صــبـا بــویی اگــر مـی آری سوی شیراز گـذر کن که مـرا یـار آنجاست درد دل پیـش که گـویم ؟ غم دل با که خـورم ؟ روم آنجـا که مــرا مـحـرم اسـرار آنجـاست نـکـند مـیل دل مـن بـه تـمـاشـای چــمـن که تماشای دل آنجاست که دل دار آنجاست سعدی این منزل ویران چه کنی ؟ جای تو نیست رخـت بـربـند کـه مـنـزلـگـه احـرار آنـجـاسـت (سعدی ، ١٣٧٨: ٤٢٧) درتحلیل این غزل ، از توضیح هریک از مرحله های تحلیل خودداری کرده و به ذکر جدول های موردنظر بسنده کرده ایم .