خلاصة:
حضور خراسانیان در تشکیل خلافت عباسی، باعث شد تا حضور آنان در تشکیلات و ساختار سیاسی و فرهنگی جهان اسلام نیز نمود بیشتری پیدا کند. محافل علمی بغداد از جمله مراکزی به شمار می روند که خراسانیان حضور پررنگی در آنها داشتند. بسترهای مناسب و انگیزه های گوناگون برای حضور آنان در بغداد، جایگاه برتری و تفوق را در جوامع علمی بغداد به خراسانیان داده بود. خراسانیان در سطوح عالی این مراکز و محافل به تعلیم و تعلم می پرداختند و استقبال و پذیرش جوامع علمی و افکار عمومی از ایشان قابل تامل است. در این مقاله بر اساس روش تحلیلی ـ توصیفی در تحقیق تاریخی با در نظر داشتن شاخص های آموزشی، تلاش می شود به این پرسش پاسخ گفته شود که خراسانیان در مراکز و محافل علمی بغداد در سده های سوم و چهارم قمری (9 و 10 م) که دوره اعتلای علمی ـ تمدنی جهان اسلام بود، چه جایگاهی داشتند؟ دستاوردهای این تحقیق نشان می دهد که خراسانیان هدایت کننده و حتی بانی جریان های فکری، علمی و مذهبی بوده اند.
ملخص الجهاز:
محمد ابن سعد، الطبقات الکبری، ج ٧، تحقیق ریاض عبدالله عبدالهادی (بیروت : دار احیاء التراث العربی ، ١٩٩٥م )، ص ١٦٩.
به ترتیب نام ، نک : ابن سعد، ج ٧، ص ١٦٦، ١٧١؛ ابن الجوزی ، المنتظم ، ج ٧، ص ٣٧، ١٥٩؛ ج ٨، ص ١١١، ١٦٥؛ المزی ، ج ١، ص ١٧٥؛ الخطیب البغدادی ، تاریخ بغداد، ج ٩، تصحیح سعید العرفی (بیروت : دار الکتاب العربی ، بیتا)، ص ٥١؛ عبدالکریم السمعانی ، الأنساب ، ج ٤، تقدیم محمد احمد حلاق (بیروت : دار احیاء التراث العربی ، ١٩٩٩م )، ص ٤٥٧، ٢١٢.
برای آگاهی بیشتر دربارة حیات علمی ایشان ، نک : شمس الدین محمد بن احمد ذهبی ، تذکرة الحفاظ ج ١، (بیروت : دار احیاء التراث العربی ، ١٩٥٨م )، ص ٢٧٥، ٢٧٦.
همان ، ج ٦، ص ١١٢؛ ج ١١، ص ٤٠٨-٣٤٧؛ القفطی ، إنباه الرواة علی أنباه النحاة ، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم ، ج ٢ (القاهرة : مطبعۀ دار الکتب المصریۀ، ١٩٥٥م )، ص ٦٣.
الخطیب البغدادی ، ج ١١، ص ١٧٠؛ شمس الدین محمد بن احمد الذهبی ، سیر أعلام النبلاء، ج ١١، تحقیق محب الدین ابی سعید عمر بن غرامه العمری (بیروت : دار الفکر، ١٩٩٧م )، ص ٩٨-٩٧.
عثمان بن عبدالرحمن الشهرزوری ابن الصلاح ، طبقات الفقهاء الشافعیۀ و ملحق به ذیل الطبقات الشافعیه ، ج ١، تحقیق محی الدین علی نجیب (بیروت : دار البشائر الاسلامیه ، ١٩٩٢م )، ص ٣٨٢.