خلاصة:
سیاست دولت صفوی دارای رویکردی چندگانه بود. همین ویژگی تلقی از آن را به عنوان یک دولت شیعی با کارکردهای عقیدتی دشوار میسازد. این رویکرد چندگانه هم در پیشبرد سیاست داخلی خود را نمایان میساخت و هم در عرصه سیاست خارجی نمود مییافت؛ چنانکه اتخاذ سیاستهای عقیدتی، ارجحیت مصلحت بر حقیقت و اولویت واقعگرایی بر آرمانگرایی حاصل آن بود. پژوهش حاضر با ابتنا بر این نگرش، به روابط اهل سنت کردستان با حکومت صفوی میپردازد. یافتهها نشان میدهد که در طول قرن دهم هجری، خطوط کلی مذکور مبنای عمل و چارچوب اصلی سیاست دولت صفوی را در ارتباط با اهل سنت کردستان شکل میداده و شاهان صفوی روابط خود با کردان سنی مذهب را نه بر اساس رویکردها و سیاستهای عقیدتی بلکه بر مبنای منافع و مصالح سیاسی، نگهداشت امرای کرد در چارچوب پیکره ایران و حفظ پایگاه اجتماعی خود در کردستان تنظیم میکردهاند. متقابلا، ساخت قدرت محلی در کردستان کارکردی دوگانه داشت: هم میتوانست در جهت منافع صفویان باشد و هم این منافع را بهخطر اندازد. عملکرد نیروهای موجود در این ساختار حاکی است که در کنشها و واکنشهای کردان سنیمذهب نیز، مذهب فاقد جایگاه محوری در تعاملاتشان با دولت صفوی بوده است.
ملخص الجهاز:
یافته ها نشان می دهد که در طول قرن دهم هجری، خطوط کلی مذکور مبنای عمل و چارچوب اصلی سیاست دولت صفوی را در ارتباط با اهل سنت کردستان شکل میداده و شاهان صفوی روابط خود با کردان سنی مذهب را نه بر اساس رویکردها و سیاست های عقیدتی بلکه بر مبنای منافع و مصالح سیاسی، نگه داشت امرای کرد در چارچوب پیکره ایران و حفظ پایگاه اجتماعی خود در کردستان تنظیم میکرده اند.
٦٨ با این وصف باید در ارزیابی سیاست های شاه اسماعیل ، هر دو سوی جهت گیری عقیدتی و عمل گرایی سیاسی را مورد توجه قرار گیرد؛ اما برای فهم این سیاست ها در ارتباط با اهل سنت ، و حتی دیگر گروه های دینی و مذهبی، لازم است موقع و جایگاه نیروهای کرد نسبت به طریقت صفویه روشن گردد.
البته در این جا روایت سیاست در قالب جنگ و شرح سیاست در قالب دیپلماسی شاه اسماعیل یا دیگر شاهان صفوی در ارتباط با کردستان مد نظر نیست ، بلکه بازشناسی جایگاه مذهب در این روابط مورد توجه میباشد و پرسش اساسی این است که این روابط بر مبنای کدام عوامل شکل مییافت ؟ آیا اختلاف عقیدتی و افتراق مذهبی مسبب تنش ها و جنگ ها بود یا علل غیرعقیدتی نقش اصلی را بازی میکرد؟ گزارش منابع عصر صفوی، به ویژه شرفنامه به عنوان مهم ترین منبع تاریخ محلی کردستان ، نشان میدهد که شاه اسماعیل در ارتباط با اهل سنت کردستان متوسل به خشونت مذهبی نشد؛ به عنوان نمونه میتوان به رفتار وی با «مولانا شیخ صنع الله کوزه کنانی» اشاره داشت که بر رغم نقد باورها و کردارهای مذهبی و سیاسی شاه از سوی شیخ ، وی را آزاد گذاشت .