خلاصة:
حکمت متعالیه صدرایی پرداخته است.
ملخص الجهاز:
"واژگان کلیدی: مقدمه آیا زبان دعا، بهویژه دعای معصوم(ع) افزون بر سایر جنبههای زبانی، خاصیت تحقیقپذیری دارد؟ آیا گزارههای بهظاهر انشائی ادعیه، به صورت برهانی قابل تحقیقاند؟ آیا زبان مناجات صرفا نجواهای خصوصی یک بندۀ خالص با خدای خویش است یا افزون بر آن، میتواند بار معنایی و جنبۀ معرفت عقلانی و فراعقلانی برای سایرین داشته باشد؟ به تعبیر دیگر، نقش این مضامین در درک آموزههای توحیدی چه اندازه است؟ فرضیۀ اصلی مقاله این است که زبان مناجات معصوم به دلیل جامعیت وجودی بر همۀ ابعاد تحقیقپذیری قابل تحویل است.
نقد و بررسی اگر پدیدۀ دین را- طبق نصوص آن- با این پیشفرض 1 در نظر بگیریم که پدیدهای پیراسته از خطاست، متناسب با درجات فهم مخاطبانش و از سوی خالقی که به تمامی وجوه ساختاری ادراک و رفتار بندگانش احاطه و آگاهی دارد، نازل شده است؛ آنگاه هیچیکاز دیدگاههای یادشده،بیانکنندۀکاملزباندینینیست؛زیرانمیتوانصرفازباندینیرا «شناختاری»ویا «غیرشناختاری»دانستوادعاکردزبانگزارهایدینی- برای نمونه-نمادین،تمثیلییاواقعنماست،بلکهزباندینیبه دودلیل «متعالیبودن» و «شامل مخاطبهای گوناگون در مراتب متعدد فهم»،دردرونخویشاززبانهایمتعددیاستفادهکردهاست؛ در واقعترکیبیاززبانهایشناختاریوغیرشناختاریاستودرنوعخود البته این پیشفرض با برهانهای عقلی متعدد از سوی فیلسوفان متعدد در طول اعصار ثابت شده است، ولی در اینجا تنها به ادعای خود «دین» به عنوان یک مدعی کار داریم.
این سخن بدانمعنا نیست که امام(ع) کوشیده استبه روش فلسفی دعا و مناجات کند، بلکه مقصود این است که سخن معصوم به دلیل جامعیت وجودی، تمامی ساحتهای زبانیرا دربر میگیرد؛ بنابراین میتوان آن را به زبان خاص اهل عقل و برهان تحویل کرد."