خلاصة:
پژوهش حاضر مطالعهای ردهشناختی پیرامون ترتیب واژه در گونة نوشتاری دو زبان فارسی، از شاخة غربی جنوبی زبانهای ایرانی، و آذربایجانی، از شاخة غربی جنوبی زبانهای ترکیتبار، است. در این مقاله که در چارچوب مقالة درایر (1992) نگاشته شده است، پژوهش دبیرمقدم (1392) مبنای توصیف ردهشناختی ترتیب واژهها در زبان فارسی را تشکیل میدهد. توصیف ردهشناختی ترتیب واژهها در زبان آذربایجانی هم، مبتنی بر نمونههایی برگرفته از مجموعه اشعار آذربایجانی شهریار، برنامة تلویزیونی خبر به زبان آذربایجانی از شبکة استانی سهند در آذربایجان شرقی، و نوشتگان دستور زبان آذربایجانی است. این مطالعه نشان میدهد که از میان 24 جفت همبستگی مطرح در چارچوب برگزیده، 2 مورد در زبان آذربایجانی مصداق ندارند و 1 مورد دارای مصادیق متفاوتی در دو زبان فارسی و آذربایجانی است. نتایج بهدستآمده از توصیف ردهشناختی ترتیب واژهها در دو زبان یادشده، با توجه به 21 مؤلفة ردهشناختی باقیمانده نشان میدهد که دو زبان فارسی و آذربایجانی در مقایسه با زبانهای منطقة خود (اروپا- آسیا) به ترتیب دارای 11 و 21 مؤلفه از مؤلفههای زبانهای فعلپایانی قوی (فعل پس از مفعول) و برخوردار از 13 و 13 مؤلفه از مؤلفههای زبانهای فعلمیانی قوی (فعل پیش از مفعول) هستند. همچنین دو زبان فارسی و آذربایجانی در مقایسه با زبانهای جهان به ترتیب دارای 15 و 18 مؤلفه از مؤلفههای زبانهای فعلپایانی قوی و برخوردار از 16 و 11 مؤلفه از مؤلفههای زبانهای فعلمیانی قوی هستند. شایستة ذکر است که زبان آذربایجانی بهعنوان لایة زیرین در ایران، که در مقایسه با لایة زبرین، یعنی زبان فارسی، قدرت و وجهة پایینتری دارد، 5 مؤلفه از مؤلفههای زبانهای فعلمیانی قوی، هم در مقایسه با زبانهای اروپاـآسیا و هم در مقایسه با زبانهای جهان، 1 مؤلفه از مؤلفههای زبانهای فعلپایانی قوی، در مقایسه با زبانهای اروپاـآسیا، و 2 مؤلفه از مؤلفههای زبانهای فعلپایانی قوی، در مقایسه با زبانهای جهان را به واسطة تماس و همگرایی با زبان فارسی به دست آورده است.
ملخص الجهاز:
"verb final verb medial مؤلفه 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 جمع رده زبان فعلپایانی قوی فا × × × × × × × × × × × × × × × 15 آذ × × × × × × × × × × ــ ــ × × × × × × × × 18 فعلپایانی ضعیف فا × × × × × × × × × × × × 12 آذ × × × ــ ــ × × × × 7 فعلمیانی ضعیف فا × × × × × × × × 8 آذ × × × × × × × × × × ــ ــ × × × 13 فعلمیانی قوی فا × × × × × × × × × × × × × × × × × × × 19 آذ × × × ــ ــ × × × × × × × × × 12 جدول 2- فارسی و آذربایجانی در مقایسه با زبانهای جهان در ارتباط با توصیف وضعیت ردهشناختی ترتیب واژه در زبان فارسی پیشتر نیز اشاره شد که در مقالة حاضر توصیف یادشده مطابق نسخة 2014 دادههای درایر مورد بازنگری قرار گرفته است."