خلاصة:
ترکیب فعلی در زبانهای هندواروپایی ازجمله زایاترین فرایندهای واژهسازی محسوب میشود. این فرایند در زبان فارسی متشکل از دو یا چند سازه است که هستۀ نحوی آن، فعل و دستکم یکی از سازههای دیگر آن غیرمستقل است. سازههای غیرفعلی در ترکیبهای فعلی زبان فارسی میتوانند موضوع درونی، موضوع بیرونی و غیرموضوع یا افزوده (قید مکان، زمان، کیفیت، و مفعول حرفاضافه) باشند که طی فرایند انضمام به سازۀ فعلی متصل شده، ترکیب واحدی را بهدست میدهند. در این پژوهش با بررسی پیکرهای متشکل از چهار جلد نخست فرهنگ بزرگ سخن (انوری،1390) انواع ساختهای موضوعی و نقشهای تتای منضم به ترکیبهای فعلی زبان فارسی تعیین گردیده، پربسامدترین و پرکاربردترین آنها به ترتیب پذیرنده و پذیرا دانسته شده است. همچنین کلاننقش معنایی کنشپذیر نیز در این نوع از ترکیب زبان فارسی، دارای بالاترین بسامد وقوع تعیینشده است. از این یافتهها ازجمله در واژهسازی و نیز تبیین ساختواژی زبان فارسی میتوان بهره برد.
ملخص الجهاز:
"توزیع ساخت موضوعی و نقشهای تتا در ترکیبهای فعلی زبان فارسی در این پژوهش دوازده نقش تتا برای موضوعهای فعل درنظرگرفته شده که عبارتاند از عامل همچون در خداداد، پذیرا همچون در آبریز، پذیرنده همچون در آبنما، محرک همچون در آبدیده، تجربهگر همچون در بازارپسند، ابزار همچون در آبپز، مکان همچون در آبچر، گیرنده همچون در بچهشیرده، هدف همچون در آبگرایی، مبدأ همچون در آبگریز، دارنده (بدون وقوع در پیکره) و داشته همچون در آبدار.
نمودار 1- بسامد وقوع انضمام موضوع و غیرموضوع در ترکیبهای فعلی زبان فارسی (از الف تا ر) شاید بتوان اهمیت بیشتر نقش پذیرنده را - که از بالاترین بسامد در میان تمامی نقشهای تتای منضم در ترکیبهای فعلی نیز برخوردار است- عدم نیاز به حرفاضافه در ساخت نحوی فاعلی یا مفعولصریحی دانست.
درنتیجه این فعلها صرفا دارای یک کلاننقش کنشگر هستند؛ اما ازآنجاکه در زبان فارسی انضمام نحوی آنگونه که بیکر (1988) مطرح کرده پاسخگوی تمامی موارد انضمامی نبوده و گاهی نیز شاهد بروز اسمهای ارجاعی در انضمام سازة غیرفعلی در ترکیبهای فعلی نظیر خداداد هستیم، تمام مواردی ازایندست در این پژوهش زیر عنوان کنشپذیر گنجانده شده است.
در این پژوهش با بررسی پیکرهای متشکل از چهار جلد نخست فرهنگ بزرگ سخن (انوری،1390) انواع ساختهای موضوعی و نقشهای تتای منضم به ترکیبهای فعلی زبان فارسی تعیین گردیده، پربسامدترین و پرکاربردترین آنها به ترتیب پذیرنده و پذیرا دانسته شد."