خلاصة:
در این پژوهش مضامین و درونمایههای تعلیمی (اخلاقی) سنایی بر اساس قصاید این شاعر سترگ ادب فارسی با روش توصیفی بررسی شده است زیرا مضامین و اندیشههای تعلیمی- اخلاقی سنایی بر اساس آثار گرانسنگ و ارزشمند او در ادب فارسی، بارز و برجسته است. نگارندگان بر آنند تا با بررسی این موضوع، ارزشها و آموزههای اخلاقی موجود در قصاید این شاعر بلندپایه را بکاوند و برخی فضایل و رذایل اخلاقی به کار رفته در سرودههای او را تبیین کنند. آنچه در این پژوهش حائز اهمیت است، پرداختن به موضوعات مشترکی است که در آثار دیگر سنایی از جمله حدیقهالحقیقه مورد توجه قرار گرفته است.
ملخص الجهاز:
برخي الگوها و بايـسته هـا و نابايـسته هـاي اخلاقـي را در اشـعار سـنايي مي توان به شرح ذيل تقسيم نمود: دين و دين ورزي دغدغه خداپرستي و دين ورزي ، چاشني اشعار شاعر عارفي است که هم در پوسته شـرع و هم در هسته زهد و عرفان ، همواره گرايش ها و تمايلات خداپرسـتانه و ديـن ورزانـه خود را با زيبايي هاي لفظي و معنوي بيان مي دارد: هرچه بيني جز هوا، آن دين بود در جان نـشان هر چه يابي جز خدا آن بت بود در هـم شـکن (سنايي ، ۱۳۸۸: ۴۸۵) دينداري و حفظ آن همواره در آثـار سـنايي چـشمگير اسـت و وي دنيـاداري را بـا تظاهر به دينداري ، خوار مي شمرد و مي گويد: گرد دين ، بهر صلاح تـن ، بـه بـي دينـي مـتن تخـم دنيـا در فـراخ جـان بـه بيگـاري مکـار ۱(۱۸۹) سنايي علم دين و فراگيري آن را به شيوه شاعرانه خود مي ستايد: اگر نز بهـر دينـستي در انـدر بنـددي گـردون و گر نز بهر شرعـستي کمـر بگـشايدي جـوزا چو تن ، جان را مزين کن به علم دين که زشت آيد درون سو شاه عريان و برون سو کوشک در ديبا (۵۶) تشويق به اطاعت و فرمـانبرداري و متابعـت از پيـامبر اکـرم (ص )، چـشم گيرتـرين انديشه تعليمي اوست : شاعري بگذار و گـرد شـرع گـرد ايـرا تـو را زشت باشـد بـي محمـد نظـم حـسٌان داشـتن (۴۶۶) چنــگ در گفتــه يــزدان و پيمبــر زن و رو کآنچه قرآن و خبر نيست فـسانه سـت و هـوس (۳۰۹) سنايي در بيان آموزه هاي اخلاقي ، سيره و رفتار پيـامبر اکـرم (ص ) را الگـو و اسـوه پندهاي خود قرار داده است .