تفسیر ساختاری سوره کوثر بر پایه نظریه زبان شناسی نقش گرای نظام مند هلیدی مقالة

دستاوردهای زبان شناختی معاصر، تفسیر ساختاری قرآن کریم را وارد مرحله جدیدی کرده است. دستور نقش گرای نظام مند هلیدی مهم ترین نظریه زبان شناسی متن در حال حاضر مورد توجه بسیاری از زبانشناسان است. هدف این نوشتار، آشنا ساختن مفسران و قرآن پژوهان با روش های جدید زبان شناسی به ویژه دستور نقش گرای نظام مند هلیدی در حوزه فهم متون دینی است. نگارندگان در این پژوهش، با بهره گیری از نظریه زبان شناختی هلیدی، سوره کوثر را تفسیر نموده اند و با استفاده از ابزاری چون بافت و متغیرهای بافتی، فرانقش تجربی و ساختار تعدی، فرانقش بینافردی و ساختار وجهی، فرانقش متنی و ساختار صوری و اطلاعاتی متن، نکات معناشناسی جدیدی را درباره سوره کوثر به دست داده اند.

لايۀ نخست گستره گفتمان را نزول اين سوره بر پيامبر اکرم| و صحنۀ ارتباط ميان او و خداوند تشکيل مي‌دهد و چون اين کنش، زبان‌محور است، لايۀ دوم گستره گفتمان؛ يعني موضوع گفتمان نيز مطرح مي‌شود که همان شأن نزول سوره است. سوره کوثر از اين لحاظ نيز دو لايه دارد: لايه نخست، نقش پايدار خداوند و پيامبر اکرم| در رابطه نبوت است. سورۀ کوثر به‌لحاظ «شيوۀ گفتمان»، رسانه‌اي گفتاري است که در تعيين و آرايش عناصر سخن و گزينش امکانات زباني و سازمان‌بندي کلام، الزاماتي دارد و مخاطب؛ يعني پيامبر اکرم| در شکل‌گيري اين سوره هيچ مشارکتي ندارد. در آغاز سوره، يك انسان (پيامبراکرم|) در جايگاه فاعل قرار دارد، ولي چون فعل مقدر است، حضورش کمرنگ است، اما در ادامه سوره در بند سوم و چهارم اين حضور در قالب دو فعل «صَلّ» و «انحرْ» آشکار‌تر مي‌شود. از ساختار وجهي سوره کوثر برمي‌آيد که خداوند در اين سوره، اصول کلي و جهاني زبان‌شناختي را در تعامل با انسان‌ها به کار مي‌برد و از زبان به‌عنوان ابزاري براي حفظ و ايجاد ارتباط استفاده مي‌کند. بنابراين مهم‌ترين پيام گوينده در اين سوره، در آيۀ نخست آمده و آن جاودانگي پيامبر| در پرتو اعطاي کوثر است که مبتداي متن قرار گرفته است و بندهاي بعدي به‌عنوان خبر آن، پس از آن آمده‌اند. از نظر ساخت اطلاعي، مهم‌ترين پيام گوينده در اين سوره، در آيۀ نخست آمده و آن جاودانگي پيامبر| در پرتو اعطاي کوثر است که مبتداي متن قرار گرفته است و بند‌هاي بعدي به‌عنوان خبر آن، پس از آن آمده‌اند.