خلاصة:
خواجه شمس الدین محمد حافظ شیرازی توانمندی های متعدد ی در حوزه های مختلف زبان ، اندیشه ، ذوق هنری ، بلاغت دانی ، قدرت در طنز، هستی شناسی خاص و... دارد. یکی از ظرایف هنربلاغی وی را می توان در بهره گیری از ابزار «حصر و قصر» مشاهده کرد. این مقاله میزان تاثیر این امکان زبانی ـ بیانی ، رادر اشعار حافظ بررسی می نماید. گویا حافظ در تبیین اندیشه های خود، این وسیله را بسیار مناسب می دیده که در حجم زیادی از ابیات وی این ترفند مشاهده می شود؛ به گونه ای که می توان این ویژگی را از مختصّات سبک حافظ به شمار آورد. در این مقاله پس از نقل برخی از تعاریف حصر و قصر و بیان نقش آن در تاثیر و زیبایی سخن ، اشعار حافظ را از این دیدگاه بررسی خواهیم کرد. اسلوب حصر در غزلیات حافظ تحت سه عنوان مورد بررسی قرار گرفته است : ١ـ الفاظ (ادات ) حصرساز؛ ٢ـ حصر به وسیلة نحو زبان ؛ ٣ـ تکیه و درنگ . در قالب این شیوه ها به طرز شگرفی تفکّرات کلیدی و عمیق حافظ را می توان یافت . گویا حافظ رندانه بهترین شیوه را برای بیان رندی ، قناعت ، طنز، متناقض نما و ... انتخاب کرده و از این طریق معانی مورد نظر خویش را با یکی از تاثیرگذارترین شیوه ها تبیین نموده است .
Khwaja Shams al-Din Muhammad - Hafiz Shirazi – is one of the most famous poets of Persian literature. His artistic and aesthetic sense has achieved a certain degree of uniqueness. He is celebrated always in our literary circles or in general in the community of Persian language speakers since eight century (A.H.) .Gaining this level of elegance is concerned with of his abilities in different fields such as: Language، thought، artistry، eloquence، the power of humor، a certain degree of ontology. For creating his works، he has employed many different artistic techniques which are due to his own capabilities in making use of different functions of language not used by other poets. As Structuralists say it can be claimed that the «resurrection of the words» has occurred in his poems
One of his delicate tasks is the use of the element of Horismus that is superbly used in Holy Quran. Thorough the study of Hafez''s Divan in this article، an attempt has been made to demonstrate that his method of using this linguistic- Rhetoric style has a great impact on his language. It seems that he considers this method as a suitable way for explanation of his thought which seems to be unique to Hafez. In the present study، after quoting some of the definitions of Horismus and its role on the beauty of language، we will examine this style in poetry of Hafiz. Horismus methods are studied under three headings: 1.Horismus-made terms، 2.horismus in syntax، 3. Stress and emphasis. Through this rhetorical figure، major deep ideas are reviewed effectively. Hafiz has chosen the best rhetorical figure for illuminating concepts such as slyness، contentment، wit، paradox، etc and through this style he represent his own selected meanings by one of the most effective methods .
ملخص الجهاز:
"نمونه های زیر تا حدودی سحرکاری حافظ در استفاده از این ابزار را روشن تر می سازد: منم که گوشه میخانه خانقاه من است دعای پیرمغان ورد صبحگاه من است (حافظ ، ١٣٨٥، ص ٧٥) غلام نرگس مست تو تاجدارانند خراب بادة لعل تو هوشیارانند (همان ، ص ٢٦٣) من چو از خاک لحد لاله صفت برخیزم داغ سودای توام سر سویدا باشد (همان ، ص ٢١٣) هزار دشمنم ار می کنند قصد هلاک گــرم تو دوستی از دشمنان ندارم باک مرا امید وصـال تو زنـــده می دارد وگرنه هردمم از هجر توست بیم هلاک (همان ، ص ٤٠٦) شمیسا در یادداشت های حافظ این بیت را دارای حصر و قصر می داند: ظل ممدود خم زلف توام بر سر باد کاندرین سایه قرار دل شیدا باشد (شمیسا، ١٣٨٨، ص ٩٤) گاهی شاعر در ابتدا با نفی کل اجزای یک مجموعه ، یک جزء از آن را محصور و برجسته می نماید و در واقع با نفی مابقی اجزا، جزء مورد نظر را اثبات می کند.
ـ شواهد فراوانی در غزلیات حافظ به چشم می خورد که در رو ساخت آن حصری به چشم نمی خورد اما در ژرف ساخت آن گونه ای از حصر به کار گرفته شده است ؛ برای نمونه : مرا به کــار جهان هرگز التــفات نبود رخ تو در نظر من چنین خوشش آراست (حافظ ، ١٣٨٥، ص ٣٣) ـ از مهم ترین نتایج این تحقیق ، همان طور که در متن مقاله نیز بدان اشاره رفت ، این است که موضوع حصر و قصر در زبان فارسی نیاز به بازنگری جدی دارد و در این راه از غزلیات حافظ می توان به عنوان یکی از منابع مهم بهره برد."
(
, 
, 
)
