خلاصة:
پیش از ظهور اسلام، سنتی حکمفرما بود که قرآن کریم از آن به «جاهلیت اولی» تعبیر کرده است. برخی مفسران، قید «اولی» را حمل بر وجود دو جاهلیت اولی و ثانیه (یا اخری) کردهاند. در این نوشتار برای تبیین دیدگاه یاد شده به این سئوال کلیدی که «مؤلفه های فرهنگ جاهلیت از منظر قرآن و مصادیق آن در عصر حاضر کدام است؟» با استفاده از روش تحلیل محتوا پاسخ داده شده است. حاصل این پژوهش، بر وجود مؤلفه هایی برای فرهنگ جاهلیت چون پندارهای باطل نسبت به خداوند، احکام جاهلانه، تعصب و تبرج دلالت دارد. از آنجا که این مؤلفهها، محدود به زمان یا جغرافیای خاصی نیستند، در هر زمان و مکان دیگری نیز سازنده فرهنگ جاهلیت خواهند بود که از مصادیق آن در جوامع امروزی میتوان به تبعیض نژادی، سکولاریسم، قوانین و احکام قضایی ناعادلانه، تفاخرات و آشکار ساختن زینتها در انظار عمومی و ... اشاره نمود.
ملخص الجهاز:
"6 بر این اساس هرچند «جهل» در قرآن و لغت عرب بهمعنای اضطراب و عدمطمأنینه به کار رفته، به نظر میرسد ریشه جهل دارای همان دو معنای اصلی «ضد علم» و «ضد عقل» بوده و معنای سوم در ضمن معانی دیگر مورد استعمال قرار گرفته است.
با عنایت به آیات قرآن میتوان به مشخصههایی از فرهنگ جاهلی اشاره کرد که عبارت است از: تبرج (راه رفتن با غرور و اظهار محاسن)، 1 تعصب و خشم ناشی از غرور، 2 وضع احکام در مقابل حکم خداوند 3 و پندارهای باطل ناشی از سوءظن به خدا.
(طبرسی، مجمع البیان، ج 2، ص 108؛ ابنعطیه اندلسی، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ج 4، ص 383؛ قاسمی، محاسن التأویل، ج 8، ص 67؛ طباطبایی، المیزان، ج 16، ص 463) مؤلفههای جاهلیت در قرآن ـ مانند گمانهای باطل، خشم و تعصب، وضع احکام در مقابل حکم خداوند و تبرج که پیشتر به آنها اشاره شد ـ بازگشت به فرهنگ جاهلی پس از ظهور اسلام نیز قابلتصور است که برخی مفسران نیز به آن اشاره کردهاند.
2 نتیجه خداوند در قرآن به برخی از مؤلفههای سازنده فرهنگ جاهلیت همچون «سوءظن نسبت به خداوند، تعصبی که مانع از بهکارگیری عقل شود، وضع احکام جاهلانه و تبرج» تصریح کرده و آن را مورد نکوهش قرار داده است.
از نمونههای تبرج جاهلیت در جوامع مدرن نیز میتوان به نمایاندن تن و بروز و ظهور زینتها در انظار عمومی، و تبلیغات تجاری و آرایشی اشاره کرد که این امر منحصر به زنان نیست، بلکه در میان مردان نیز بروز یافته است."