خلاصة:
«بوستان» سعدی با همّت بسیاری از ادیبان و محقّقان داخل و حتّی خارج ایران شرح و به ترکی، عربی ودیگر زبانها ترجمه شده و نسخ خطّی این منظومه بارها تصحیح شده و تعلیقات و حواشی بر آن نوشته شده است. شرح سروری را اوّلین شرح بوستان در خارج از ایران می دانند. در این مقاله، پس از معرّفی اجمالی سروری و بیان اهمیّت شرح او بر بوستان سعدی، نسخههای خطّی این اثر معرّفی میشود. سپس مختصات عمده نوشتاری نسخ خطّی آن با ارائه شواهد، بررسی و مقایسه میگردد. قدیمترین نسخه موجود این شرح (نسخه مجلس شورای اسلامی) که در زمان حیات مولّف (961 هجری قمری) تحریر شده، مبنای این مطالعه و نقد قرار گرفته و نسخ دیگر با آن مقایسه شده است. نسخه کتابخانه ملّی کاملتر است و اشکالات و افتادگیهای صفحات، کلمات وحروف آن نسبت به نسخه مجلس، کمتر است وبه نظر میرسد که کاتب آن دقیقتر از کاتبان دیگر نسخهها بوده باشد. با توجّه به این که این نسخه، پس از نسخة اساس، از بقیّه قدیمتراست و کاستیها وابهامات اندکی دارد، میتواند کمبودهای سایرنسخهها را جبرانکند
ملخص الجهاز:
شایان ذکر است که از برگ 164 به بعد، جای عناوین حکایات و کلمۀ بیت (قبل از ابیات شواهد) خالی گذاشته شده (که بعدا با قلم قرمز نوشته شود) تا اینکه فقط در برگ آخر (گ 199) قبل از ابیاتی که سرایندۀ آنها خود سروری است، با قلم قرمز، کلمۀ «بیت» آورده شده و این کلمه برای آخرین بار، بعد از جملۀ « چون عادت شارحان، اتباع مصنفان است ما نیز گوییم» با قلم قرمز نوشته شده و باز ابیاتی از شارح آمده و شرح با جملۀ زیر به پایان رسیده است: قد وقع الفراغ من تنمیقه بعون الله و توفیقه یوم السبت الثامن و العشرین من شعبان المعظم سنه إحدی و ستین و تسعمائه.
( اس، گ199، س7-6) این سرانجام نشان میدهد که نسخۀ کتابخانۀ مجلس سنا، اقدم نسخ خطی شرح سروری بر بوستان است و در زمان حیات مؤلف (961 هجری قمری) تحریر شده است.
جز این که از نسخۀ دانشگاه تهران، صفحات و ندرتا کلمات و عباراتی از لا به لای سطور افتاده است؛ در حاشیۀ نسخه، معنی لغات و عبارات مشکل و توضیحات و در مواردی، ثبت نسخههای دیگر آورده شده و در پایان همه، کلمۀ «منه» نوشته شده است که معلوم میکند که این نوشته ها از خود کاتب است.
با این که نسخه های دیگر بخصوص مل و دت چنین نیستند ولی در آنها نیز مسامحه در نقطه گذاری مشاهده میشود: مثال4: پس از پادشایی، گدایی کنی (مل، ص114، س2-1) در این مثال، یای اول پادشایی و گدایی بدون نقطه است.